VS-president Trump en Frans president Macron zijn niet gelukkig met de militaire staatsgrepen in Mali, Niger en Burkina Faso. Die zouden immers niet democratisch zijn en hun bevolking onderdrukken. Wie voorbij de postkoloniale clichés kijkt ziet andere redenen voor hun onrust.

Als je – zoals wel meer gebeurd in Westerse media en politiek-economische kringen – alleen kijkt maar de oppervlaktefenomenen – dingen gebeuren zomaar ergens en dat vinden we heel even erg – dan  is het besluit snel getroffen. In de West-Afrikaanse landen Mali, Niger en Burkina Faso hebben militairen de voorbije jaren de macht gegrepen en verkozen regeringen aan de dijk gezet.

Staatsgreep, door wie en waarom?

De militaire staatsgrepen in Mali, Niger en Burkina Faso zijn ontstaan uit de eigen interne nationale dynamiek maar vertonen toch een aantal frappante gemeenschappelijke kenmerken. Als buurlanden hebben ze elkaar zeker geïnspireerd. Wat opvalt is dat deze militaire staatsgrepen niet werden gepleegd door topgeneraals maar door jongere officieren van het middenkader.

Militaire staatsgrepen door de top van het leger waren steeds het voornaamste kenmerk van staatsgrepen in Afrika, Latijns-Amerika en Azië die door het Westen al dan niet openlijk werden gesteund. ‘Herstel van de openbare orde na de chaos veroorzaakt door de omvergeworpen regering die zijn krediet bij de bevolking had verloren’ was een vaste meme in de Westerse berichtgeving.

Meestal ging die steun veel verder, dikwijls werden militaire staatsgrepen net aangestuurd door de vroegere kolonisatoren. De voorbereiding en de staatsgreep zelf kregen logistieke en adviserende steun. Halfslachtige oproepen tot ‘snelle terugkeer naar de democratie’ werden vervolgens nooit hard gemaakt.

Meestal werden de coupplegers daarna zelf ‘verkozen’ met verkiezingen die ze als militaire junta hadden georganiseerd. Vervolgens legden deze nieuwe presidenten hun bevolking een keihard antisociaal beleid op waarbij het IMF en de Wereldbank de pen van hun regeerprogramma vasthielden, tot grote genoegdoening van multinationals die vrije toegang kregen tot spotgoedkopen grondstoffen en arbeiders om ze voor hen uit de bodem te halen.

Geen klassieke pro-westerse staatsgrepen

De recente staatsgrepen in West-Afrika zijn de volledige antipode van deze klassieke staatsgrepen. Jongere officieren van het middenkader namen bovendien grote risico’s, want ze gingen in tegen de bevelen van hun vroegere koloniale heersers, tegen hun eigen hogere officieren en tegen hun regering.

De grote voorganger en leidend voorbeeld van deze staatsgrepen is Thomas Sankara (meer informatie over zijn verdiensten en zijn politieke erfenis vind je in het artikel Thomas Sankara: de Afrikaanse Che stierf op 15 oktober 1987). Hij was de man die de koloniale naam Opper-Volta afschafte en verving door het huidige Burkina Faso.

Why Ibrahim Traoré Is a Threat (16:47, Engels):

De meest opvallende van die nieuwe militaire leiders is de nu 37-jarige kapitein Ibrahim Traoré in Burkina Faso. Hij greep de macht op 30 september 2022 en heeft sindsdien de ene na de andere hervorming doorgevoerd.

Die hervormingen hebben één gemeenschappelijk kenmerk. Ze plaatsen de belangen van de bevolking en van het land boven die van buitenlandse multinationals en van de vroegere koloniale heersers, in het geval van Burkina Faso is dat Frankrijk.

Thomas Sankara Speaks (12:17, Frans, Engelse ondertitels):

Verder zet hij zich in voor het terugdringen van de Westerse dominantie over Afrika, voor het bevorderen van pan-Afrikaanse eenheid en voor het stimuleren van grotere duurzame zelfstandigheid voor zijn land en voor Afrika.

Niet ‘anti-westers’, wel pro eigen bevolking

Hij laat het niet bij de woorden in zijn toespraken. Alle Franse troepen werden het land uitgezet, net als al de westerse bedrijven die zich niet naar de nieuwe regels wilden plooien – bijna allemaal dus.

Verder heeft hij talrijke nationale media geblokkeerd die door westerse overheden worden gefinancierd, omwille van hun eenzijdig pro-neokoloniale berichtgeving. Dit laatste wordt door westerse regeringen vertaald als perscensuur. Diezelfde landen hebben wetgeving die zenders verbiedt om door buitenlandse krachten gefinancierd te worden.

Traoré heeft verder ook verklaard de intentie te hebben uit de CFA-muntunie te willen stappen. Deze unie verplicht de voormalige Franse kolonies in Afrika hun schatkist te laten besturen door de Franse Nationale Bank, die daarenboven onafhankelijk van de betrokken landen beslist wat met dat geld mag gebeuren.

Traoré noemt de CFA-muntunie een mechanisme dat “Afrika in slavernij houdt”. Hij wil samen met Niger en Mali een eigen munt creëren.

Daarenboven hebben Burkina Faso, Mali en Niger zich uit het door het Westen opgerichte regionale blok ECOWAS teruggetrokken. Zij hebben een eigen Alliantie van Sahelstaten opgericht als voorzet voor een pan-Afrikaanse Unie met een anti-imperialistische agenda.

Traoré laat de politieke erfenis van Sankara herleven. Zijn beleid is gericht op de autonome ontwikkeling van de productiviteit en de afbouw van de afhankelijkheid van buitenlandse hulp.

Hij heeft beslist voor 1 miljard dollar te investeren in de landbouw om terug voedselsoevereiniteit te bereiken – wat eveneens een speerpunt was van Sankara. Het houdt onder meer in dat de landbouw overschakelt op voedselgewassen voor eigen binnenlands gebruik in de plaats van op export gerichte massaproductie.

Interview met Abdoul Salam Koussoubé over Thomas Sankara en Burkina Faso vandaag (30:51, Nederlandstalige ondertitels):

Verder heeft hij de exploitatie van de goudmijnen genationaliseerd en het contract afgeschaft dat toeliet dat Frankrijk zijn uraniumerts aan een spotprijs kon kopen. Frankrijk moet nu de wereldmarktprijs van uraniumerts betalen.

Ibrahim Traoré doet heel wat dat de westerse machten ontstemt. Hij heeft al meerdere pogingen tot staatsgreep en/of moordpogingen overleefd. De toekomst van Burkina Faso blijft onzeker. Zijn voornaamste verdediging is de ruime steun die hij geniet bij de bevolking.

 

Zie ons Dossier Burkina Faso.