Volgens een peiling van VRTNWS, De Standaard en RTBF vindt meer dan de helft van de Belgen een Russische aanval op een NAVO-lidstaat ‘waarschijnlijk’. Verder leren we dat de Vlaming het gehad heeft met de vaste benoemingen in het onderwijs. Deze ‘opiniepeilingen’ peilen niet naar opinies. Hun echte doel is het opdringen van opinies.

Het is best merkwaardig dat een kleine helft van de bevolking nog altijd niet mee is met de NAVO-oorlogskoorts, die ons waarschuwt voor de imminente komst van ‘de Russen’. Bedenkt dat politiek en media datzelfde publiek de voorbije jaren hebben gebombardeerd met een eenzijdig pro-NAVO-narratief, waarbij elke afweging van de argumenten aan beide zijden van het verhaal wordt afgedaan als het werk van pro-Poetinfanatici.

De Russische invasie in Oekraïne is al drie jaar bezig en het einde van de oorlog is nog niet in zicht. Even merkwaardig dus dat de internationale situatie ‘plots’ dit jaar nummer één van de zorgen van de Belg lijkt te zijn geworden, terwijl dat de voorgaande jaren amper een reden voor bezorgdheid was. Uit een ander onderzoek van de openbare zenders VRTNWS en RTBF en De Standaard moet tevens blijken dat ‘de Vlaming het gehad heeft met de vaste benoeming in het onderwijs’. Is het toeval dat het voorbije jaar de doemberichten over de noodzaak van zware investeringen in defensie begonnen te verschijnen?

De Stemming?

‘De Stemming’ is een onderzoek dat wordt uitgevoerd door academici van de Universiteit Antwerpen (UA) en de Université Libre de Belgique in opdracht van De Standaard en de twee openbare zenders VRT en RTBF. Dat universiteiten zich lenen tot onderzoek met nauwelijks enige wetenschappelijk onderbouwing is op zich al een kritische analyse waard.

Zowat elke universitaire onderzoeker, die naam waardig, zal je mededelen dat onderzoek naar opinies van de publieke opinie zeer complex zijn én bovendien veel tijd vergen. Daarmee raak ik reeds een eerste probleem aan van dit soort peilingen door De Stemming. De alsmaar toenemende drang om met nieuws ‘heet van de naald’ te komen – liefst als allereerste – en de ermee gepaarde gaande fictief gecreëerde urgentie heeft dit als resultaat. De snelheid waarmee dergelijke onderzoeken worden gevoerd is een tweede probleem.

Dan is er de kwestie van de keuze van onderwerpen en de manier waarop daar vragen over worden gesteld. Vergelijk deze mogelijke vragen:

• Is een Russische invasie in een NAVO-lidstaat waarschijnlijk of niet?
• Heeft Rusland een groter defensiebudget dan de NAVO en kan je zeggen hoeveel groter dat budget is?

Critici zullen de tweede vraag verwerpen als tendentieus en opiniërend is. Dat geldt echter evengoed voor de eerste vraag. Wat tevens wordt vergeten is het belang van de manier waarop vragen worden ingeleid. Bekijk de eerste vraag hierboven opnieuw met deze mogelijke inleiding:

• Rusland is zonder provocatie buurland Oekraïne binnengevallen, wil Oekraïne volledig onder Russisch bestuur brengen en daarna verder oprukken naar de rest van Europa. Is een Russische invasie in een NAVO-lidstaat waarschijnlijk of niet?
• Rusland is er na drie jaar invasie in een buurland slechts in geslaagd 20 procent van Oekraïne te bezetten. Hoe waarschijnlijk is het dat Rusland er zou in slagen na Oekraïne ook de rest van Europa te bezetten?

De inleiding tot de eerste vraagstelling kan je terugvinden in de dagelijkse verklaringen van politici en mediacommentatoren van de voorbije jaren. De tweede inleiding zal veel mensen vreemd in de oren klinken, want niet in overeenstemming met het narratief dat ze al drie jaar te horen krijgen van media en politici.

Wat is een vaste benoeming?

Eenzelfde vaststelling kan je doen over binnenlandse thema’s. Hoe kan een volledige bevolking inzicht hebben in dingen waar ze nauwelijks iets over weten, zoals wat de ‘vaste benoeming’ in het onderwijs in feite betekent?

Dat wordt niet bekeken in dit onderzoek, maar het zou best kunnen dat ‘omdat ze dan nooit kunnen ontslagen worden als ze incompetent zijn’ het meest gegeven (foute) antwoord zal zijn.  Meer algemeen: dergelijke vragen gaan uit van de veronderstelling dat alle burgers in dezelfde mate goed geïnformeerd zouden zijn over de beleidskeuzes die hen worden voorgelegd. Waarom trouwens zou een dergelijke beslissing moeten afhangen van de volledige bevolking? Is dat niet eerder een kwestie van sociale onderhandelingen met de personen die er rechtstreeks bij betrokken zijn?

Vragen die dan weer niet worden gesteld gaan over eerlijke belastingen door rijken en grote bedrijven of over al dan niet kernwapens op ons grondgebied. Met andere woorden, de selectie van de thema’s waar je peilingen over organiseert is al een voorafname op wat de resultaten zullen zijn. Deze peilingen zijn niet neutraal, noch qua methodiek, noch qua gekozen thema’s, noch qua tijdstip.  Ze hebben een politiek doel: de bevolking voorbereiden op gigantische besparingen in de sociale zekerheid, de ziekteverzekering, het onderwijs en het openbaar vervoer.

Dit zijn de pijlers van de sociale welvaartsstaat. Daar gaat dit over. De bevolking moet er toe gebracht worden de afbraak van hun sociale rechten aanvaardbaar te vinden.

Yes, Prime Minister

Dit zijn politieke mediacampagnes die elke journalistieke ethiek missen. Ze hebben de geloofwaardigheid van de ‘peiling’ hieronder in de Britse sitcom Yes Prime Minister van de jaren 1980. Kabinetschef Sir Humphrey Appleby is verbijsterd over een opiniepeiling die vaststelt dat een meerderheid van de Britten voorstander is van de herinvoering van de militaire dienstplicht (‘national service’). Hij wil onmiddellijk een peiling die het omgekeerde resultaat geeft en legt adviseur Bernard Woolley uit hoe hij dat moet doen. De details vind je in het artikel Waarom ernstige peilingen zeer uitzonderlijk zijn.

 Zie de YouTube  (vanaf 30″). De scène wordt nog steeds getoond op seminaries, tijdens lezingen, in analyses, bij debatten over zin en onzin van opiniepeilingen:

Opiniepeilingen, een Amerikaanse uitvinding

De praktijk van opiniepeilingen is het meest ontwikkeld en bestaat het langst in de VS. Daar werd tijdens de Eerste Wereldoorlog in Europa een campagne ontwikkeld om de bevolking achter deelname aan de oorlog te krijgen. Tot dan was de Amerikaanse bevolking in overgrote meerderheid tegen deelname aan wat ze als een louter Europese oorlog beschouwde.

In de VS worden voortdurend opiniepeilingen gehouden. Het is een miljardenindustrie. Bedrijven willen weten wat consumenten van hun producten denken, wat ze van nieuwe producten verwachten en dergelijke. Overheden willen weten wat de burgers denken over hun beleidsbeslissingen.

In grote lijnen bestaan er twee soorten peilingen:

• peilingen naar de ware opinies van de bevolking;
• peilingen die een politieke stellingname moeten ondersteunen (zoals De Stemming doet)

De eerste soort peilingen wordt door ernstige onderzoeksinstellingen gedaan. Die duren soms jaren en leiden tot uitgebreide rapporten, die meestal alleen worden gepubliceerd in wetenschappelijke tijdschriften. De tweede soort peilingen zijn eenvoudig, gebaseerd op snelle enquêtes met eenvoudige ja/neen vragen en staan om de haverklap of de frontpagina’s, verschijnen in het nieuws, zijn onderwerp van debatten en analyses. Kijk- en leescijfers, clickbaits gegarandeerd.

Uit ernstige peilingen in de VS blijkt dat sinds de jaren 1970 een overgrote meerderheid van de bevolking voorstander is van openbare gezondheidszorg, dat de gemiddelde Amerikaan meent dat grote bedrijven teveel macht hebben en dat het politieke systeem inherent fout is en enkel de belangen van de economische elite dient. Dit zijn niet de peilingen die tijdens verkiezingen op de voorpagina’s belanden.

Er bestaan uitgebreide studies over de relevantie en de techniek van opiniepeilingen en over de criteria die moeten worden voldaan om tot ernstige en bruikbare resultaten te leiden. De peilingen van De Stemming voldoen niet aan die voorwaarden. Ze dienen een ander doel dan informatie van de bevolking: ze worden georganiseerd om een bepaald gedachtengoed op te dringen.