Nederland is één van de weinige landen die geen belasting heffen op aandeleninkoop door de grote bedrijven. De overheidsinstelling Centraal Planbureau (CPB) schat dat de staat door deze belastingontwijking jaarlijks een miljard euro misloopt. Dit is echter een zware onderschatting volgens onafhankelijk onderzoeksinstituut SOMO dat 2,2 miljard euro berekende.

Het is nog te weinig bekend, maar niet alleen Luxemburg is een fiscaal paradijs binnen de Europese Unie. Ook Nederland is allesbehalve een heilig boontje op het vlak van gelegaliseerde belastingfraude. Zo is Nederland een van de weinige landen waar de inkoop van eigen aandelen door bedrijven belastingvrij gebeurt.

Aandeleninkoop is een praktijk waarbij een bedrijf eigen aandelen opkoopt met zijn bedrijfswinsten, in plaats van die winsten productief te investeren. Het aantal aandelen van het bedrijf daalt dan, maar de winst per aandeel voor de overblijvende aandeelhouders stijgt.

Opeenvolgende Nederlandse regeringen hebben die situatie in stand gehouden. Volgens het Centraal Planbureau (CPB) loopt de staat daarmee jaarlijks 1 miljard euro mis.

Onderschatting

Dat bedrag is echter een zware onderschatting volgens de onafhankelijke Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO). Volgens deze organisatie ligt dat verlies minstens dubbel zo hoog op 2,2 miljard euro. SOMO baseerde zich voor het onderzoek op een veel ruimere database dan het CPB.

Nederland kampt met een begrotingstekort, maar opeenvolgende regeringen blijven weigeren deze fiscale vluchtroute voor de grote bedrijven te sluiten. Tijdens de campagne voor de recente parlementsverkiezingen van 29 oktober 2025 waren deze fiscale achterpoortjes voor grote bedrijven en hoge vermogens geen thema. Migranten waren daarentegen in elk debat de gebeten hond voor zowat elke partijwoordvoerder, niet deze miljarden euro’s.

Volgens hun programma zijn de partijen GroenLinks/PVDA, ChristenUnie, SP en Partij voor de Dieren nochtans voorstander om deze fiscale ontwijking af te schaffen. De liberale VVD, de christendemocraten van CDA, de links-liberale D66, de BoerenBurgerBeweging en het extreemrechtse JA21 willen er niets aan veranderen.

Ideologische consensus

De onderschatting van het jaarlijkse verlies voor de schatkist door het CPB heeft volgens SOMO vier oorzaken. Het CPB onderschat de omvang het structurele karakter van deze fiscale sluiproute. Nederlandse bedrijven kochten in de periode 2021-2024 voor 102 miljard euro eigen aandelen in, meer dan Frankrijk en Duitsland.

Voor 42 procent van de Nederlandse bedrijven is in 2024 aandeleninkoop een structureel onderdeel van het beleid, tegenover 17 procent in 2000. Opeenvolgende regeringen houden deze fiscale achterdeur open, met het argument zo postbusbedrijven te lokken met meer fiscale inkomsten voor Nederland.

Van die redenering blijkt weinig te kloppen. Deze bedrijven nestelen zich in Nederland op een officieel postbusadres om belastingen te ontwijken in het land waar ze echt economisch actief zijn. Wat Nederland hiermee doet, is fiscale inkomsten van andere landen stelen voor eigen gewin, ook vanuit andere EU-lidstaten. Die fiscale meeropbrengst blijkt overigens tegen te vallen, want om die bedrijven te lokken moet Nederland hen eveneens lage belastingvoeten aanbieden.

Het is enkel met zwaar lobbywerk bij Europese instellingen zoals de Europese Commissie, bij Nederlandse politici en ministers dat bedrijven gedaan krijgen dat Nederland deze fiscale sluipweg behoudt. De redenen waarom politieke krachten deze fiscale praktijk steunen is ideologisch, niet financieel.

In september 2018 bracht SOMO reeds een onderzoeksrapport uit over andere vormen van fiscale ontwijking door bedrijven. Hieruit blijkt dat onder meer de werkgeversorganisatie Verbond der Nederlandse Ondernemingen – Nederlands Christelijk Werkgeversverbond (NPO-CNW) reeds sinds 2008 lobbyt tegen een belasting op dividenden en voor de verlaging van de vennootschapsbelasting.

Bedrijven organiseren geen betogingen of stakingen om al deze fiscale privileges te verkrijgen. Wat zij doen gebeurt heel discreet via netwerken van informele contacten, waar de voorstellen voor fiscale achterpoortjes en vluchtroutes netjes uitgeschreven worden en kant-en-klaar worden aangeboden om over te zetten in wetgeving. Daarvoor vinden zij ruime steun bij politici die er dezelfde neoliberale mening op nahouden van een minimale overheid met zo weinig mogelijk sociale verantwoordelijkheden.

Fiscaal paradijs met lange voorgeschiedenis

Tijdens de crisis van 2015 in Griekenland bleek bijvoorbeeld dat het Canadese mijnbedrijf Eldorado Gold zero belastingen betaalt voor zijn goudmijn Olympias in Griekenland, omdat het bedrijf officieel niet daar, maar in Nederland is gevestigd, met een spookbedrijf zonder personeel op een postbusadres.  Dit alles is volkomen wettig in Nederland.

In 2015 werd die legale diefstal verdedigd door toenmalig minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem, een PVDA-politicus. Diezelfde Dijsselbloem was tegelijkertijd als voorzitter van de Eurogroep een van de hardste critici die het bestond Griekenland zijn belabberde financiële toestand te verwijten, terwijl zijn eigen land Griekse inkomsten wegroofde.

Die Eurogroep is een informele ad-hocinstelling zonder officieel statuut, zonder democratische legitimiteit, maar wel met zeer grote financiële macht. Ze legt de EU-lidstaten van de Eurozone een strak neoliberaal fiscaal en economisch beleid op.

Vrijstelling van belastingen op aandeleninkoop is een van de vele instrumenten waarmee grote bedrijven en vermogende personen er in slagen niet bij te dragen aan het algemeen belang van de Nederlandse bevolking.

In 2025 pleit GroenLinks-PVDA voor de herinvoering van belastingen op aandeleninkoop. Jeroen Dijsselbloem is nog steeds lid van de PVDA. Sinds september 2022 is hij burgemeester van Eindhoven. Het is niet bekend of hij het met dit partijstandpunt eens is.

Notes

Sluiproute dividendbelasting kost twee keer meer dan gedacht: ruim 2,2 miljard

Nederland loopt verder uit de pas in aanpak belastingontwijking

WOB-verzoek SOMO legt jarenlange lobby tegen dividendbelasting bloot

Regering Nederland schaamteloos over diefstal Griekse belastingen