Een jaar na haar eerste vertaalde roman verschijnt ‘Reis naar de rand van het leven’ van Turks cultschrijver Tezer Özlü. Ze beschrijft een reis door Europa, terwijl ze haar sombere gedachten over het leven neerpent. Kan het relaas van een zwaar depressief mens een boeiende roman opleveren? Hij is in Turkije sinds 1984 aan zijn 33ste herdruk toe.

Uit haar eerste roman De kille nachten van de jeugd leerden we dat de jonge Tezer Özlü zwaar psychisch heeft geleden onder een strenge emotieloze vader en de al even deprimerende leefomstandigheden onder de zoveelste militaire staatsgreep in Turkije. Na meerdere zelfmoordpogingen belandde ze in de psychiatrie.

De ontstaansgeschiedenis van haar tweede roman Reis naar de rand van het leven is een verhaal op zich. Literatuur en haar ontluikend literair talent zijn voor Tezer Özlü de enige ontsnappingsroutes uit haar deprimerende jeugd.

Die literaire vlucht gaat samen met haar letterlijke ontsnapping al liftend door Europa, met als eindbestemming Duitsland en Berlijn. Daar kiest ze voor, omdat ze Duits kan van haar middelbare schooltijd aan het Oostenrijkse College in Istanboel.

Na een aantal mislukte relaties en een dochter op haar 20^ste kan ze zich vestigen in Berlijn met een studiebeurs. Die verkrijgt ze op basis van haar kortverhalen en haar eerste roman.

Met het manuscript van Reis naar de rand van het leven wint ze de Marburger Literaturpreis, nog voor het boek is gepubliceerd. De Duitse titel is Auf des Spuren eines Selbstmords. Zelfmoordgedachten zijn haar ‘rand van het leven’.

Het boek verschijnt uiteindelijk pas in 2024 in het Duits. Een door haar herwerkte en uitgebreide versie verschijnt wel in het Turks in 1984. Reis naar de rand van het leven is de vertaling van die langere Turkse versie, waarvan het ook de titel overneemt.

Tezer Özlü was gefascineerd door schrijvers die net als zij schreven vanuit hun depressieve aard maar dat toch wisten te combineren met de creatie van hoogstaande literatuur.

Ter illustratie van haar talent enkele citaten lukraak doorheen deze recensie, net zoals zij zelf deed in haar boek met citaten van haar geliefde schrijvers (zie verder).

Tijdens een treinreis van twee weken, soms met de wagen, gaat ze naar de steden en dorpen waar haar geliefde schrijvers Italo Svevo, Cesare Pavese en Franz Kafka leefden en begraven liggen.

“Ik hou van treinrails. Die doen denken aan onafhankelijkheid, aan weg kunnen, niet verplicht zijn te blijven, niet verplicht zijn je aan te passen. Treinrails zijn een soort van onafhankelijkheid voor mij.”

Van die drie schrijvers voegde alleen Cesare Pavese de daad bij het woord, kort nadat hij de prestigieuze Premio Strega won, een van de meest prestigieuze literaire prijzen in Italië. Tezer bezocht tijdens haar reis kamer 305 van Hotel Roma in Turijn, de plaats waar hij een overdosis slaappillen nam.

Italo Svevo stierf op 77-jarige leeftijd na een auto-ongeval, kort nadat hij een lang leven zonder enig succes eindelijk doorbrak en voor het eerst nationale erkenning kreeg.

Franz Kafka pleegde evenmin zelfmoord. Aanvankelijk een gevierd auteur ging zijn carrière als schrijver reeds jaren achteruit door zijn wispelturige en depressieve karakter tot hij stierf aan de gevaarlijkste ziekte van zijn tijd, tuberculose.

“Ik wil weten. Wat ze denken, hoe ze naar het leven kijken. Maar in welk land ik ook ben, onafhankelijke mensen die zich van middeleeuwse ideeën hebben losgemaakt komt ik zelden tegen.”

Tijdens haar reis naar die bestemmingen met de trein, soms met de wagen – ze rijdt nooit zelf – schreef ze haar gedachten neer, die ze daarna verwerkte tot dit boek.

Twee jaar na dit boek leerde Tezer Özlü Zwitsers fotograaf Hans Peter Marti kennen. Na twee mislukte huwelijken vond ze eindelijk rust in een stabiele relatie. Het mocht niet zijn. In 1985 kreeg ze de diagnose borstkanker waar ze reeds enkele maanden later op 25 februari 1986 aan overleed.

Zo deelde ze ongewild het tragische lot van haar held Italo Svevo. Net op het ogenblik dat haar literair talent brede erkenning begon te krijgen en ze ook in haar privéleven rust vond, overleed ze. Ze werd 42 jaar en zes maanden, ongeveer even oud als haar andere held Cesare Pavese.

“Katholieken zijn de moeilijkste mensen ter wereld. Je kunt nog beter met een steen praten. Alles beter dan te praten met een hoogopgeleide katholiek.”

Wat ze nog had kunnen schrijven zullen we nooit weten, maar dat ze talent te over had kan je lezen in dit boek. Haar boeken worden in Turkije nog steeds herdrukt.

Haar Reis naar de rand van het leven is ook een tijdsdocument. In de jaren 1980 – heel lang geleden voor jonge mensen, in historische termen amper ‘deze voormiddag’ – was reizen nog echt avontuurlijk, ook al voelden we dat niet zo aan.

Het was in de jaren 1980 heel gewoon om een treinticket naar een internationale bestemming aan het loket te kopen een uur voor je vertrek. Net zo was het normaal om je eindbestemming te bereiken zonder reeds te weten waar je ging overnachten.

Je vond dat niet ‘avontuurlijk’. Het ging gewoon zo. Je las eventueel een reisgids – voor zover die accuraat was – en ging op goed geluk af naar de balie van een hotel. In grote stations (of in de buurt) was er vaak wel een toeristendesk waar ze voor je belden. De kwaliteit van je verblijf was nooit gegarandeerd.

“Op je twintigste heb je twee keuzes: of je voegt je naar de irrationele orde van de maatschappij, of je bestaat.”

Tezer wou de huizen bezoeken waar haar favoriete schrijvers leefden, ontmoette hun nabestaanden en bezocht hun graven. Ze herkende straten en pleinen uit de beschrijvingen in hun boeken, wandelde door dezelfde parken en beeldde zich in naast hen te stappen.

De actualiteit passeerde vaag op de achtergrond van haar verhaal. Op 11 juli 1982 won Italië de Wereldbeker Voetbal tegen Duitsland. Tussendoor hoorde ze op de radio berichten over de oorlog van Israël tegen de Palestijnen (in 1982 bestaat Hamas nog niet).

Niet bepaald opbeurend, toch blijf je lezen. Deze auteur kan vertellen. Je weet dat dit veertig jaar geleden is, maar zo voelt dit niet aan. Er zit ook geen overdrijving of pathetisch zelfmedelijden in wat ze neerschrijft.

“Ik hou van dorpelingen zolang ze in een dorp zijn. Het werkt me op de zenuwen wanneer de steden worden overspoeld door dorpelingen die zich blijven gedragen zoals ze in hun dorpen doen. En ook wanneer de dorpen worden overspoeld door stedelingen. Beide ontwikkelingen zijn krom.”

En het is niet altijd kommer en kwel. Wat ze in dit boek ook doet: schrijven over het schrijven, wat dat voor een mens doet, waarom ze dat graag doet. Tussen alle duistere gedachten door voel je dat dit het is wat haar ondanks alles opbeurt: schrijven en daarvoor geapprecieerd worden.

Tezer Özlü zou in 2025 82 jaar oud zijn, bijna dubbel zo lang als ze geleefd heeft. In haar boeken leeft ze voort.

“Door de straten van een stad kunnen lopen… Door de straten van steden lopen is een van de mooiste geschenken die het leven te bieden heeft.”

 

Tezer Özlü. Reis naar de rand van het leven. Jurgen Maas, Amsterdam, 2025, 196 pp. Nawoord door vertaler Hanneke van der Heyden. ISBN 978 9493 3970 64

Lees hier de recensie van haar andere roman De kille nachten van de jeugd.

Tezer Özlü. De kille nachten van de jeugd. Jurgen Maas, Amsterdam, 2024, 112 pp. Nawoord door vertaler Hanneke van der Heyden. ISBN 978 9083 3441 95

Je vindt al onze boekrecensies van Uitgeverij Jurgen Maas hier.