De Braziliaanse opperrechter die het corruptieschandaal Carwash leidt is in verdachte omstandigheden omgekomen in een vliegtuigcrash. Hij stond op het punt de opheffing van de parlementaire onschendbaarheid van meerdere politici waaronder president Temer te bevelen. Critici eisen een onafhankelijk onderzoek naar de oorzaak van de crash.

Op 19 januari 2017 is de 68-jarige rechter Teori Zavascki omgekomen bij een vliegtuigcrash in zee op 200 kilometer ten noorden van Rio de Janeiro. Zavascki was voorzitter van het Braziliaanse Hooggerechtshof sinds 2012. Daar was hij benoemd door president Dilma Rousseff.

Het toestel, een Hawker Beechcraft C90GTi, die maximaal zeven passagiers kan vervoeren, had naast piloot Osmar Rodrigues ook zakenman Carlos Alberto Fernandes Filgueiras aan boord, eigenaar van hotelketen Emiliano en van het toestel. Therapeute Maira Lidiane Helatczuk Panas en geneesheer Maria Ilda Panas, die Zavascki’s rugproblemen behandelden, vlogen ook mee. Allen kwamen ze om bij de crash. Het federale ministerie van justitie heeft de teruggevonden geluidsbanden van het toestel opgeëist, evenals de onderhoudsdocumenten van het toestel.

Zavascki was als voorzitter van het Hooggerechtshof hoofd van het corruptie-onderzoek Lava Jato (Carwash) dat Brazilië al jaren teistert. Politici en hoge functionarissen mogen in Brazilië enkel door het Hooggerechtshof worden verhoord en vervolgd. Hij stond daarom aan de leiding van dat onderzoek. Het gaat daarbij over vaststellingen van grootschalige omkoperij door grote bedrijven voor contracten bij het staatsbedrijf voor petroleum Petrobras.

(De naam Carwash kreeg het onderzoek omdat het startte met bewijzen van witwasoperaties van crimineel geld vanuit een gebouw in de hoofdstad Brasilia, waar zich ook een garage met carwash bevindt)

Strafvermindering in ruil voor getuigenissen

Rechter Zavascki moest in de loop van februari 2017 een beslissing nemen over het verzoek van 77 stafleden van het bouwbedrijf Odebrecht om in ruil voor volledige bekentenissen en getuigenissen een verminderde straf te krijgen.

Het Braziliaanse Odebrecht is het grootste bouwbedrijf van heel Latijns-Amerika. Het bedrijf heeft tientallen politici en ministers omgekocht voor lucratieve bouwcontracten voor haveninstallaties, olie-opslagplaatsen en allerlei infrastructuur in opdracht van Petrobras. In totaal zouden Odebrecht en andere Braziliaanse bedrijven voor een totaalbedrag van meer dan 6,4 miljard reis (ongeveer 2, 5 miljard euro) aan steekpenningen hebben uitbetaald.

Commentatoren gingen er van uit dat de beslissing van Zavascki zou leiden tot nieuw verhoor en eventuele aanhouding van meer dan 200 federale en provinciale parlementsleden, voormalige en huidige ministers, waaronder minister van buitenlandse zaken José Serra en president Michel Temer zelf.

Zelfs de notoir conservatieve en Temer-gezinde grote media stellen zich vragen bij dit ‘ongeval’ en sluiten zich aan bij de eis van een onafhankelijk onderzoek van de crash. Wat de zaak nog meer macaber maakt is dat het aan president Temer is om een opvolger van Zavanscki in het Hooggerechtshof te benoemen.

Men gaat er van uit dat Temer het niet gaat aandurven om snel-snel een “poedel” te benoemen in het Hooggerechtshof. Een nieuwe benoeming zal daarom waarschijnlijk maandenlang aanslepen en ondertussen het corruptieonderzoek blokkeren.

Niet de eerste keer

Politieke moorden zijn geen uitzondering in de Braziliaanse maatschappij, meestal door regelrechte moordaanslagen, vermomd als straatcriminaliteit, maar ook enkele malen door ‘vliegtuigongevallen’.

In 1992 kwam politicus Ulysses Guimarães om het leven, tijdens een vlucht met een privé-helikopter. Hij was één van de drijvende krachten van de oppositie tijdens de militaire dictatuur (1964-1985).  De afzetting van president Fernando Collor de Mello (1990-1992), eerste verkozen president na de dictatuur, was zijn werk. Collor zelf is sinds 2006 gerehabiliteerd door zijn verkiezing tot senator, wat hij nog steeds is. Hij is een van de senatoren die wordt genoemd in het Carwash-schandaal. In 2014 kwam presidentskandidaat Eduardo Campos om het leven, eveneens in een privé-toestel.

Rechter Zavacski werd met de dood bedreigd vanaf de eerste dag dat hij het corruptieonderzoek Carwash in handen kreeg. In een aantal van de fameuze gelekte telefoontapes bespraken toppolitici met elkaar het ‘probleem’ dat Zvascki niet ‘open stond’ voor deals in het corruptieonderzoek (zie meerdere artikels in het Dossier Brazilië onder dit artikel).

Cármen Lúcia, hoofd van het departement justitie, zou de zaak kunnen overhevelen naar een collega van Zavascki in het hooggerechtshof op basis van een wet die in noodsituaties van toepassing is. Dat zal in ieder geval leiden tot een aanzienlijke vertraging van het onderzoek, omdat die zich dan volledig moet inwerken in het volledige dossier, dat ondermeer 900 uitgebreide verhoren bevat.  Márcio Anselmo, een van de hoofddetectives van het onderzoek verklaarde na de crash dat “de ziel van het onderzoek was weggerukt”.

Eike Batista

Enkele dagen na de crash van Zavascki is zakenman Eike Batista naar Brazilië teruggekeerd op 31 januari 2017 om zich over te geven aan de politie. Batista verbleef al enige tijd in de VS om vervolging te ontlopen. Aanvankelijk werd gevreesd dat hij naar Duitsland zou vluchten (hij heeft de dubbele Duitse nationaliteit) maar dat bleek toch geen optie te zijn.  In 2012 stond Eike Batista nog op de 8ste plaats van de Forbes-lijst van rijkste mensen ter wereld. Zijn spectaculaire rijkdom en levensstijl was in 2016 nog onderwerp van het boek Brazilionaires (zie “Brazillionaires”: de peetvaders die het Olympisch dorp bouwden”).

President Michel Temer bevindt zich met de dood van opperrechter Zavascki in een complete politieke impasse.  De protesten tegen zijn regering zijn sinds zijn controversiële eedaflegging op 23 september 2016 – na de afzetting van president Dilma Rousseff – nog steeds niet afgenomen. Amper vier maand later wordt de roep om zijn eigen afzetting steeds luider.

Bronnen: 

• Juiz da Lava-Jato morre em queda de avião
• MP pede documentos e gravação de voz para investigar acidente que matou Teori Zavascki
• Small-Plane Crash that Killed Brazil’s Key Corruption Judge Demands Investigation and Protection from Temer
• What the tragic death of Teori Zavascki means for Brazil
•  Filho de Teori relatou ameaças: ‘Se algo acontecer à minha família, sabem onde procurar’