Voor de tweede maal pogen tegenstanders de website voor onderzoeksjournalistiek Apache.be met een SLAPP-bedreiging te censureren. Zij willen kritische stemmen het zwijgen opleggen. Voor Apache-journalist Frank Olbrechts is het een bijkomende motivatie om zijn journalistiek onderzoek met nog meer overtuiging verder te zetten. “Media en activisten, laat u niet intimideren”.
Frank Olbrechts is journalist bij Apache.be, het journalistieke initiatief dat reeds 15 jaar uitstekend diepgaand onderzoek doet naar corruptie van bedrijven, overheden en politici. We spraken met hem over de recente bedreiging met een rechtszaak voor het publiceren van feitelijk materiaal, dat de daders liever geheim willen houden.
Apache.be heeft eerder al een zware rechtszaak gehad die jaren duurde maar die jullie uiteindelijk wonnen. Die rechtszaak werd door de eiser niet gevoerd om ze te winnen, maar om jullie jarenlang te belasten met extra kosten en energie.
Ja, die tactiek heeft een naam: SLAPP. Dat staat voor Strategic Lawsuits Against Public Participation, het intimideren van partijen die de macht bevragen – zoals de pers al jaren doet. Je dreigt met een rechtszaak, soms sleep je mensen effectief voor de rechter, waardoor ze op kosten worden gejaagd. Ze moeten advocaten inschakelen. Dat creëert een sfeer van angst, vooral op een redactie.
In het beste geval zet je je schouders eronder en laat je je niet intimideren, zoals Apache doet, maar het is een tactiek die niet alleen media treft, maar soms ook activistische groepen wil doen zwichten, zodat ze hun kritische artikelen of acties staken.
Waar ging die vorige rechtszaak over?
Dat was tegen een onderzoek dat collega Tom Cochez en zijn Luikse collega David Leloup hebben gevoerd. Zij hebben jarenlang de vastgoedsector in Antwerpen onderzocht, een sector die banden had met zowel de N-VA als de Luikse PS.
Ze ontdekten hoe ideologisch tegenovergestelde politieke partijen toch samenwerkten in deals over vastgoed (ze publiceerden hun bevindingen in het boek De vrienden van het vastgoed, zie boekcover hieronder en ons gesprek daarover Het is wij en de PS, dat is dé boodschap van de N-VA als het over geld gaat).
Het volledige gesprek met Frank Olbrechts vind je hier (13:44):
Die onderzoeken leidden tot rechtszaken, niet door de betrokken politici zelf, maar door iemand uit de Antwerpse lobby van de vastgoedsector. Erik Van der Paal heeft nauwe banden heeft met de familie van Bart De Wever (N-VA).
Die zaak heeft jullie veel energie gevergd, maar uiteindelijk wonnen jullie. Nu is er recent weer een dreiging met een nieuwe SLAPP-zaak.
Het gaat nu over een artikel dat ik schreef over professor Bouke de Vries aan de Universiteit Gent die in zijn vak geleidelijk legitimerende aandacht gaf voor wat men wetenschappelijk racisme noemt.
Dat is een vorm van racisme die volgens bepaalde stellingen wetenschappelijk onderbouwd zou zijn. Het is niet zo dat deze professor dit openlijk propageerde, maar het sloop er geleidelijk in: hij presenteerde theorieën die suggereren dat er een wetenschappelijke basis zou zijn voor racisme.
Ik schreef een artikel waarin ik dit aankaartte en waarin ik mensen van de vakgroep Filosofie aan de Universiteit Gent aan het woord liet. Ik gaf ook ruimte voor een weerwoord aan de professor zelf en een van zijn doctoraatsmedewerkers, die banden heeft met extreemrechts in Brussel en Hongarije.
Zij hebben echter nooit gereageerd. Enkele weken na de publicatie – terwijl er behoorlijk wat ophef over ontstond – kreeg ik plots een e-mail met de eis om 5000 euro over te maken en twee zinnen uit het artikel te verwijderen.
De dreiging was duidelijk: als ik niet zou meewerken, zouden ze naar de rechtbank stappen. Dit was dus nog vóór er sprake was van een echte rechtszaak. Het bleef ook niet bij één mail. Er volgden meerdere mails. Sinds eind maart voeren ze de druk op.
In tegenstelling tot de vastgoedzaak in Antwerpen lijkt het hier vooral om intimidatie te gaan, niet om een echte rechtszaak. Ze geven geen inhoudelijke tegenargumenten en hebben zelfs hun recht op antwoord niet benut. Toch blijven ze ons bestoken met juridische dreigementen via advocatenkantoren.
Hoe is het als klein medium om dit op je bord te krijgen?
Dit kost veel tijd en energie die we liever aan nieuw onderzoek besteden. Het is een bekende tactiek, niet alleen in Europa maar ook in de VS, waar bijvoorbeeld Greenpeace met een boete van 600 miljoen dollar wordt bedreigd, puur om de organisatie te verlammen.
Toen ik hierover met Tom Cochez sprak – nog voor ik bij Apache werkte, rond 2018 – was de zaak tegen Van der Paal in volle gang. Als beginnend medium moesten we toen extra voorzichtig zijn en flink investeren in advocaten. Zonder juridische ondersteuning zouden kleine, kritische media of activistische groepen simpelweg kunnen verdwijnen. Dit is een manier om kritische stemmen de mond te snoeren.
Helaas is dit een tactiek die soms werkt voor wie kapitaalkrachtig genoeg is om kritische stemmen het zwijgen op te leggen. Maar Apache laat zich niet doen. Vanaf het begin voel ik me gesteund door mijn collega’s en door de zakelijke leiding. Natuurlijk kost dit geld en tijd, maar we hebben een zeer loyale achterban die meteen paraat staat. Dat helpt, ook al is het niet altijd voldoende.
Beïnvloedt het je werk als journalist?
Het was nooit een optie om over bepaalde onderwerpen te stoppen met schrijven. Wij werken met een uniek model: een coöperatie van betalende leden en aandeelhouders.
Inmiddels zijn er meer dan 2000 coöperanten – die geen inhoudelijke inspraak hebben, maar wel mee de toekomst van Apache bepalen via een jaarlijkse vergadering.
Ons medium is eigendom van zijn gebruikers, volledig vrij van commerciële belangen, mét journalistieke onafhankelijkheid als kernwaarde.
Naast de website publiceert Apache ook een degelijk tijdschrift, dat verkrijgbaar is in boekhandels en krantenwinkels. De toekomst ziet er goed uit: we versterken onze structuur en nemen binnenkort twee jonge fellows aan om onderzoeksjournalistiek te leren.
Ook hebben we een nieuwe coördinator aangetrokken. De redactie bruist, hoewel we weten dat er politiek, sociaal en geopolitiek nog veel werk aan de winkel is.
Dit is een duidelijke boodschap, niet alleen naar tegenstanders, maar ook naar de duizenden mensen die achter Apache staan. Je kan de artikels en dossiers van Apache.be volgen door coöperant/mede-eigenaar te worden. Om kennis te maken kan je enkele artikels lezen die vrij beschikbaar worden gepubliceerd. Je kan voor meer informatie hier terecht.
Apache.be stelt zich zelf zo voor: “Apache stelt de vragen die commerciële mediabedrijven uit de weg gaan. Als onafhankelijk nieuwsmedium leggen we machthebbers het vuur aan de schenen. Zo geven we een stem aan mensen die er geen hebben. Onze onderzoeksjournalisten nemen de tijd om bloot te leggen wat er misloopt. Zo lees je bij Apache wat iedereen zou moeten weten.”