De Afspraak (VRT) biedt geen evenwichtige informatie over oorzaken, gevolgen en oplossingen van de oorlog in Oekraïne. Commentatoren voor een diplomatieke oplossing krijgen systematisch veel minder zendtijd om kijkers hun argumenten te geven tegen voorstanders van militaire escalatie, zo blijkt uit onderzoek van de Universiteit Antwerpen.

Twee masterstudenten Internationale Betrekkingen en Diplomatie aan de Universiteit Antwerpen (UA) onderzochten de uitzendingen van het VRT-programma De Afspraak over de oorlog in Oekraïne sinds de Russische invasie begon.

De redactie van De Afspraak nodigt stelselmatig meer commentatoren uit over het conflict die het oorlogsnarratief vertegenwoordigen en pleiten voor een verdere escalatie van de oorlog.

Commentatoren die pleiten voor een diplomatiek onderhandelde oplossing zijn steeds een minderheid, want zeven op de tien experts die in het programma het woord krijgen pleiten onverminderd voor de levering van meer wapens aan Oekraïne.

Overweldigende voorkeur voor het oorlogsnarratief

Tegenover dit oorlogsnarratief nodigt De Afspraak slechts 2 op 10 commentatoren uit die het vredesnarratief bepleiten. 1 op de 10 commentatoren houdt zich in het midden en neemt dus geen duidelijk standpunt in.

Dit komt er op neer dat de kijkers van De Afspraak een duidelijke voorkeur gepresenteerd krijgen voor het oorlogsnarratief van verdere militaire escalatie – met alle gevaren die dat met zich meebrengt – als de enige mogelijke aanpak.

Tot dit besluit komen masterstudenten Fauve Vermeersch en Ruben Bogaert nadat ze samen met professor Internationale Politiek Tom Sauer alle 153 uitzendingen van De Afspraak bekeken die de oorlog in Oekraïne bespraken sinds het begin van de invasie op 24 februari 2022 tot 1 januari 2025.

Kijkers hebben het recht ook de argumenten voor het vredesnarratief te kennen

Volgens de studenten is een meer genuanceerd debat over die oorlog nodig. Kijkers hebben het recht ook de argumenten voor het vredesnarratief te kennen op gelijke voet met de argumenten voor het oorlogsnarratief. Wat De Afspraak echter doet is de kijkers een voorkeur opdringen door het oorlogsnarratief systematisch meer zendtijd te geven.

“Het oorlogsnarratief houdt in dat in de studio uitgenodigde experts oproepen om meer wapens te sturen naar Oekraïne in plaats van diplomatiek te onderhandelen’, zegt Fauve Vermeersch.

“Het vredesnarratief houdt in dat men de nadruk legt op een diplomatieke oplossing. Concreet: wil men met sancties en wapens de vijand in het nauw drijven, of kiest men eerder voor voorzichtigheid, de-escalatie, wederzijds begrip en dialoog?”

Volgens beide studenten is deze vooringenomen berichtgeving in De Afspraak geen op zich staand fenomeen. Het oorlogsnarratief krijgt in alle grote media een overduidelijke voorkeur.

Framing van de standpunten

“We hebben al gemerkt dat diplomatie in de media minder gepromoot wordt. In De Afspraak zitten bovendien vaak dezelfde experts aan tafel, die dan ook vaak hetzelfde narratief uitdragen. Daarom is ons onderzoek in zekere zin ook een onderzoek naar framing in de media. Hoe wordt het conflict voorgesteld? Hoe worden mogelijke oplossingen gepresenteerd?” aldus nog Fauve Vermeersch.

Ook de eigen VRT-commentatoren kiezen de kant van het oorlogsnarratief dat ze voorstellen als het enige mogelijke. In een van de afleveringen zegt gepensioneerd VRT-journalist Rudy Vranckx: “Dit is geen conflict dat zal worden opgelost door te praten.” Daartegenover staat een Oost-Europakenner als emeritus hoogleraar (aan de KUL) Katlijn Malfliet die stelt: “We moeten aan de onderhandelingstafel gaan. Geef vrede een kans.”

De voorkeur voor het oorlogsnarratief schept een perceptie dat verdere escalatie onvermijdelijk en noodzakelijk zou zijn

Die voorkeur voor het oorlogsnarratief in De Afspraak (en in de andere media) schept een perceptie dat verdere escalatie onvermijdelijk en noodzakelijk zou zijn. Volgens de tweede student van dit onderzoek Ruben Bogaert speelt daarbij nog een ander element: “Om de 5 procent norm voor de NAVO te legitimeren is een dreiging nodig”.

Beide studenten pleiten voor een evenwichtige combinatie van beide narratieven. Om een diplomatieke oplossing te bereiken is het essentieel het standpunt van Rusland te kennen en aan bod te laten komen, wat niet hetzelfde is als het ermee eens te zijn. Dat gebeurt nu niet.

Andere behandeling van experten en activisten

Dit onderzoek behandelde alleen de cijfers en de standpunten. Wat er niet in aan bod kwam is de manier waarop commentatoren aan het gesprek kunnen deelnemen. Ook dat is immers essentieel om te beoordelen hoe de framing gebeurt.

Commentatoren die pleiten voor verdere militaire escalatie worden als neutrale experten voorgesteld, terwijl commentatoren voor het vredesnarratief kritische vragen krijgen over hun achtergrond.

Academici die het oorlogsnarratief uitdragen worden nooit kritisch bevraagd

Zo wordt onder andere voormalig kolonel Roger Housen telkens voorgesteld als een neutraal expert. Zijn technische kennis over militaire operaties maakt hem echter allesbehalve een objectieve politieke commentator met kennis van zaken over de hedendaagse geopolitiek.

Academici die het oorlogsnarratief uitdragen als Jonathan Holslag worden ook nooit kritisch bevraagd over hun werk voor de NAVO of over het feit dat ze reserve-officier zijn. Een vredesexpert als academicus Tom Sauer krijgt daarentegen als inleidende vraag of hij komt spreken als ‘expert’ of als ‘vredesactivist’, wegens zijn samenwerking met Pax Christi.

Dergelijke inleidingen zijn niet onschuldig, ze zetten de toon. Voorstanders van diplomatieke oplossing worden zo voorgesteld als niet neutraal of objectief terwijl militaire en academische voorstanders van gewapende escalatie nooit worden voorgesteld als ‘oorlogsactivist’ of ‘lobbyist van de wapenindustrie’.

De meest erudiete en ervaren expert van de vredesbeweging Ludo De Brabander wordt nooit als ‘expert’ gevraagd. Die titel is een voorrecht dat alleen de activisten voor oorlog, wapengeweld en de industrie achter al dat geweld krijgen.

Journalisten horen journalisten te zijn, geen ‘experten’

Dat de VRT zijn kijkers niet neutraal informeert over mogelijke oplossingen blijkt ook uit het feit dat VRT-journalist Jens Franssen samen met voormalig generaal Marc Thys een boek kan schrijven dat het oorlogsnarratief verder onderbouwt als enig mogelijke aanpak, zonder dat dit enige controverse of kritische bevraging van collega’s uitlokt.

Marc Thys wordt nooit voorgesteld als ‘activist’ of als ‘pleitbezorger van de wapenindustrie’, wat hij wel degelijk is (zie de recensie ‘Hoe oorlog stoken in tijden van vrede’, met gulle medewerking van de VRT). Jens Fransen wordt door zijn VRT-collega’s daarentegen telkens weer opgevoerd als expert, wat hij al evenmin is.

Het onderzoek van deze twee UA-studenten bevestigt de analyse die DeWereldMorgen al maakt sinds zijn oprichting. Onze media bieden de bevolking niet de informatie die hen in staat stelt een degelijk oordeel te vellen over wat in de wereld gebeurt.

Context en geschiedenis ontbreken bijna volledig. Dingen gebeuren plots, zomaar ineens, ongeprovoceerd. In dit onderzoek gaat het over de Russische invasie in Oekraïne. Hetzelfde gebeurt echter met de genocide in Gaza.

Het discours daarover is de laatste weken wat genuanceerder geworden maar is nog steeds ver verwijderd van een veroordeling van de grootste misdaad van deze eeuw: de genocide op een bezet en gekoloniseerd volk in de 21^ste eeuw. Ook daarover kan een gelijkaardige mediakritiek worden geformuleerd.

 

Wie de andere versie over de oorlog in Oekraïne wil horen kan de toespraak beluisteren van VS-hoogleraar Jeffrey Sachs van Columbia University in het Europees Parlement op 19 februari 2025. Sachs werd tijdens zijn bezoek aan Brussel niet uitgenodigd in De Afspraak:

DeWereldMorgen vertaalde het boek ‘Hoe het Westen oorlog naar Oekraïne bracht’ van VS-historicus Benjamin Abelow (met voorwoord van expert Tom Sauer).

Daarin geven meerdere VS-experten hun analyse van hoe het zover kon komen: o.a. voormalig VS-ambassadeur in de Sovjet-Unie Jack Matlock, hoogleraar politieke wetenschappen John Mearsheimer, voormalig directeur van het Joint Operations Centre van de NAVO in Casteau (België) kolonel b.d. Douglas Macgregor, hoogleraar Russische geschiedenis Richard Sakwa. 

Benjamin Abelow. Hoe het Westen Oorlog bracht naar Oekraïne. Starfish Books, Amsterdam, 2024, 76 pp. ISBN 978 9492 7343 27