De politieke crisis in Frankrijk is totaal na het ontslag van eerste minister François Bayrou, de zesde regering op rij die er niet in slaagt het neoliberale beleid van president Macron door te drukken. Hoe goed de Fransen dit beseffen zal vandaag, 10 september, blijken tijdens de nationale sociale actiedag.

(zie beeldverslagen van de sociale acties van 10 september onder dit artikel)

Wordt Frankrijk terug een land met 2 duidelijk gescheiden bevolkingslagen: onder en boven? Dat is de keuze die de Franse bevolking krijgt voorgelegd door president Emmanuel Macron en zijn zes regeringen in twee jaar tijd.

Die regeringen hadden met elkaar gemeen dat ze pertinent weigerden af te wijken van hun plan om de Franse staatsschuld volledig af te wimpelen op de gewone werkende bevolking, terwijl de rijke bovenlaag ongehinderd nog rijker mag worden.

De laatste regering onder leiding van de conservatieve eerste minister François Bayrou werd op 8 september weggestemd door de Assemblée (het Franse parlement). Hij hield het bijna negen maanden vol. Zijn voorganger, de eveneens conservatieve politicus Michel Barnier, deed er amper drie maanden over. Weer voor Barnier had Macron met Gabriel Attal, eveneens een aartsconservatief politicus, reeds eerder vergeefs gepoogd te verzoenen wat niet te verzoenen viel.

Onredelijke Franse werkende bevolking

De politieke en sociaaleconomische crisis van Frankrijk is met de val van de regering-Bayrou totaal. Eerste minister Bayrou had zelf om deze vertrouwensstemming gevraagd. Zijn begrotingsvoorstel voorzag zware besparingen in de sociale zekerheid en loonblokkeringen, naast andere maatregelen die uitsluitend de werkende bevolking treffen.

Eén onderdeel van dat plan kreeg veel media-aandacht: de afschaffing van twee betaalde feestdagen. Commentatoren maakten er een hoofdpunt van en legden de nadruk op de weigering van de volgens hen gepamperde werknemers die zelfs deze ‘kleine inlevering’ weigeren.

Het is met andere woorden een voorbode van nog meer sociale inleveringen

Met zijn eigen initiatief anticipeerde Bayrou op de aangekondigde algemene staking van 10 september, waarvan wordt verwacht dat ze heel het land tot stilstand zal brengen. De editorialen van de grote Franse media wijzen dat sociaal protest met de vinger als de enige schuldige voor deze diepe crisis.

Frankrijk heeft een gigantische schuld van 3345 miljard euro, gelijk aan 114 procent van het bnp. Het begrotingsplan van Bayrou zou die schuld met 44 miljard verminderen. Daarmee zou het begrotingstekort verminderen van 5,4 naar 4,6 procent. Het is met andere woorden een voorbode van nog meer sociale inleveringen.

Een ‘rechtse’ middenkoers

Volgens mainstream commentatoren heeft Macron met zijn opeenvolgende regeringen gepoogd een middenkoers te varen tussen ‘extreem links’ en ‘extreem rechts’.

In werkelijkheid hadden alle vijf Franse regeringen van de voorbije twee jaar met elkaar gemeen dat ze een rechts regressief antisociaal beleid wilden opleggen aan de bevolking, waarbij de herverdeling van de welvaart – die in Frankrijk reeds zwaar de rijken en de grote bedrijven bevoordeelt – nog meer op de kap van de gewone Fransen zou vallen.

Deze crisis is in feite reeds onverminderd aan de gang sinds Macron kort na de Europese verkiezingen van juni 2024 het parlement ontbond en nieuwe parlementsverkiezingen uitschreef. Die Europese verkiezingen waren catastrofaal voor de traditionele politieke machtsgroepen. Het extreemrechtse Rassemblement Nationale (RN – opvolger van het Front Nationale) onder leiding van Marine Le Pen kwam er uit als de grootste partij.

Met die parlementsverkiezingen hoopte Macron de linkerzijde – in het bijzonder La France Insoumise (LFI) – alsnog weg te vagen. Maar helemaal onverwacht slaagde Jean-Luc Mélenchon er in zijn partij LFI samen te voegen met de Parti Socialiste (PS), met Les Ecologistes en de Parti Communiste (PCF) in de gemeenschappelijke lijst Nouveau Front Populaire (NFP).

Nieuw Volksfront

Deze naam is een historisch zeer belangrijke verwijzing naar het Front Populaire, de linkse coalitie die in 1936 aan de macht kwam en belangrijke sociale hervormingen doorvoerde, zoals de 40-urenweek en het jaarlijks betaald verlof, het recht op staken en de invoering van collectieve arbeidsovereenkomsten (CAO) op basis van sociale onderhandelingen en substantiële loonsverhogingen.

Net als het NFP in 2024 was het FP van 1936 een electoraal samengaan van linkse partijen die elk hun eigen programma behielden. Dit had alles te maken met het Franse kiessysteem waarbij één parlementslid wordt verkozen per kiesdistrict, met – in tegenstelling tot het Britse systeem – een tweede ronde tussen de twee beste kandidaten als geen kandidaat meer dan 50 procent van de stemmen heeft behaald.

In het NFP was men overeengekomen dat de partij die het meest kans maakte om verkozen te raken zou voorgedragen worden in de kiesdistricten. Voor de op dat ogenblik bijna stervende PS werd dit hun redding, want ze konden zo terug een respectabel aantal van 105 verkozenen in de wacht slepen (waaronder voormalig president François Hollande). De PS behaalde van de vier partijen in het NFP het grootste voordeel.

PS, meeregeren belangrijker dan al de rest

Hoewel de NFP de grootste fractie werd in de nieuwe Assemblée weigerde Macron een eerste minister te benoemen uit hun midden, waarmee hij brak met de traditie dat de grootste fractie altijd als eerste de kans krijgt om een regering te vormen.

Het NFP heeft echter niet lang standgehouden. In plaats van consequent een gemeenschappelijke lijn te volgen is de PS vrij snel terug naar het politieke centrum opgeschoven, in de hoop op regeringsdeelname – met de mogelijkheid van een eerste minister uit eigen rangen.

Er wordt in Franse en buitenlandse commentaren verwezen naar het gebrek aan een cultuur van politieke compromissen

Dat de PS nu ook tegen Bayrou heeft gestemd in de Assemblée heeft daar alles mee te maken. Het verzet van de PS is niet ideologisch. De partij heeft zich immers  meermaals bereid getoond om het antisociaal beleid van Macron mee goed te keuren, maar wil dat niet doen vanuit de oppositiebanken. De lust om zelf te regeren is daarvoor te groot, een fenomeen dat we voor het ogenblik ook in eigen land herkennen.

Er wordt in Franse en buitenlandse commentaren verwezen naar het gebrek aan een cultuur van politieke compromissen. Franse commentatoren verwezen zelfs naar het Belgische politieke model – wat in Frankrijk hoogst uitzonderlijk is. Daar zien ze dat een coalitie van rechtse partijen met de sociaaldemocraten er wel in slaagt een sociaal regressief beleid te voeren.

De uitweg die genegeerd wordt

Wat in al die commentaren ontbreekt is het idee dat er een andere mogelijkheid bestaat om uit deze financiële crisis te raken. Namelijk om het geld te halen waar het overvloedig aanwezig is.

Sinds midden de jaren 1980 is de Franse inkomensongelijkheid voortdurend gestegen. Tussen 2010 en 2021 is het aandeel van de welvaart van de 10 procent toplaag gestegen van 41 naar 47 procent. De voorbije 20 jaar hebben de 500 rijkste Fransen hun vermogen tienmaal groter zien worden.

Bayrou heeft weliswaar beperkte voorstellen gedaan om de gefortuneerde Fransen en de grote bedrijven meer te belasten, maar de financiële impact van zijn maatregelen verzinkt in het niets wanneer ze worden vergeleken met de inspanningen die van de rest van de bevolking worden geëist.

Zijn voorstellen werden door LFI, de groenen en de communisten weggewuifd als pure ‘window dressing’. Het enige effect van de voorstellen van Bayrou en zijn voorgangers was dat de continue toename van de rijke bovenlaag van de bevolking in iets mindere mate zou blijven stijgen.

Het klassieke excuus van de status quo

De linkse partijen LFI en anderen willen veel verder gaan. Hun voorstellen worden weggewuifd met het klassieke excuus dat hoge belastingen voor de rijken tot een massale exodus zou leiden. De Franse Conseil d’Analyse Economique spreekt dat echter tegen. De Franse economische toplaag heeft zijn fortuinen grotendeels in Franse bedrijven zitten, in eigendommen in eigen land en is bovendien door familiale en andere netwerken veel minder mobiel dan wordt beweerd.

Alle peilingen wijzen uit dat alleen de politieke uitersten zullen winnen bij het ontbinden van het parlement

Macron kan opnieuw het parlement ontbinden en nieuwe verkiezingen uitschrijven, maar dat is zeer onwaarschijnlijk. Alle peilingen wijzen uit dat alleen de politieke uitersten daar zullen bij winnen, met het RN als grootste kanshebber. Het Franse politieke centrum – het traditionele rechtse blok dat zich ‘het centrum’ noemt – dreigt bijna te verdwijnen, de partij van Macron incluis.

Dat is dus geen optie. Het lijkt er eerder op dat Macron opnieuw dezelfde tactiek zal toepassen om zijn neoliberale beleid verder te zetten, met de benoeming van een zoveelste ‘verzoener’ uit het rechte kamp.

‘Bloquons tout’

Voormalig president François Hollande antwoordde ooit in een tv-debat op de vraag of Macron de president van de rijken was: “Non, c’est pas vrai. Il est le président des très riches”. (TF1, 25 april 2018). Sindsdien heeft Hollande zich terug aan de kant van deze president geschaard, samen met zijn partij PS, die dankzij de NFP was gered, nadat ze onder zijn leiding bijna volledig van de kaart was geveegd.

Zolang het economische systeem dat aan de basis van deze crisis ligt niet wordt aangepakt, en zolang men niet erkent dat het om een crisis van dat systeem zelf gaat en niet om een tijdelijk fenomeen, zal het leven van de gewone Fransman niet verbeteren.

Hoe goed de Fransen dit beseffen zal vandaag moeten blijken tijdens de nationale sociale actiedag. Slogan van de actiedag is ‘Bloquons tout’.

UPDATE: Macron heeft de huidige minister van defensie Sébastien Lecornu benoemd tot eerste minister met als opdracht een nieuwe regering op te stellen en voor te stellen aan het parlement. Lecornu is net als al zijn voorgangers een conservatief politicus. Hij staat met andere woorden voor meer van hetzelfde.