In Cuba is op 78-jarige leeftijd politiek activiste Assata Shakur overleden, waar ze sinds 1984 woonde. Daarvoor had ze vijf jaar klandestien in de VS overleefd, nadat ze tot 33 jaar was veroordeeld voor de moord op een politie-agent in New Jersey in een proces dat alle normale regels van eerlijke rechtsgang overtrad.

Ondanks een prijs van 2 miljoen dollar op haar hoofd is het VS-repressie-apparaat er nooit in geslaagd Assata Shakur vast te krijgen. In mei 2013, 40 jaar na de feiten waarvoor ze was veroordeeld, stond ze nog op de lijst Most Wanted Terrorists van de FBI, de binnenlandse inlichtingendienst van de VS.  Ze overleed op 25 september 2025 in vrijheid op Cuba.

Waarom  was het politieapparaat van de VS zo gebeten om de leider van een kleine organisatie Black Liberation Army te doden of minstens levenslang gevangen te zetten?

Om dat te begrijpen moet men terugkeren naar de VS in de jaren 1960 en 1970. Ondanks de Voting Rights Act van 1965, die zwarte Amerikanen in theorie eindelijk gelijke politieke rechten gaf, waren African-Americans nog steeds slachtoffers van diep geworteld racisme in de witte maatschappij.

Onderwijs, huisvesting, gezondheidszorg werden door een uitgebreid apparaat van wetten en regels zo georganiseerd dat zwarten er geen gelijke toegang toe hadden. Zwarten riskeerden nog steeds hun leven wanneer ze door de politie werden aangehouden. Zelfs ordinaire kleine verkeersovertredingen leidden tot excessief politiegeweld.

Met de oprichting van de Black Panthers werd de witte bevolking van de VS voor het eerst geconfronteerd met zwarten die niet langer lijdzaam hun onderdrukking overleefden. J. Edgar Hoover, hoofd van de FBI, beschouwde de uitingen van zwarte emancipatie als het grootste gevaar ooit voor de stabiliteit van de maatschappij – zoals hij die invulde.

COINTELPRO

Hij zette een uitgebreid apparaat op voor politieke repressie onder het Counter Intelligence Program (COINTELPRO). Dat liet de FBI toe organisaties te infiltreren, actieve leden te criminaliseren met provocaties, moordaanslagen, planten van ‘bewijzen’.

De jonge Joanne Deborah Byron was een van de vele zwarte jongeren die het niet langer namen en besloten tot politieke actie over te gaan. Net als vele generatiegenoten nam ze de Afrikaanse naam Assata Olugbala Shakur aan, waaronder ze bekend raakte als activiste, aanvankelijk voor de Black Panthers, maar vrij snel voor de meer radicale Black Liberation Army (BLA).

De BLA koos voor de gewapende strijd en pleegde meerdere aanslagen tegen politiestations. Hun wapens verkregen ze door diefstal, hun geld door bankroof. Assata Shakur heeft nooit ontkend dat ze een gewapende strijd voerde. Ze heeft echter altijd ontkend dat haar organisatie agenten vermoordde. Met hun verzet wilden ze de zwarte bevolking bewust maken en mobiliseren.

Ondanks het feit dat ze tussen 1971 en 1973 in zes processen was vrijuit gegaan stond ze in 1973 op de lijst van meest gezochte misdadigers in de VS. Ze had alle redenen om te vrezen dat ze door de politie zou worden vermoord wanneer die daartoe de gelegenheid zag.

Rechtsgang als politiek repressiesysteem

Assata Shakur was niet de enige verzetsstrijder die minstens levenslange gevangenisstraf riskeerde of erger tijdens aanhouding of verhoor. Tientallen andere zwarten werden in die periode vermoord of kregen levenslange gevangenisstraffen op basis van valse getuigenissen of bewijzen.

Een aantal van hen kon na jarenlang procederen hun vrijheid terug bekomen. Een ander aantal heeft levenslang geleden. Het FBI en het justitieapparaat wist uiteraard goed dat de beschuldigden onterecht werden vervolgd en veroordeeld. De hoofdbedoeling van deze repressie was vooral de emancipatiebeweging te ontmoedigen en uit te putten, wat grotendeels is gelukt.

Assata Shakur wist te ontsnappen na vier jaar gevangenschap. Haar medeveroordeelde Sundiata Acoli werd in 2022 vrijgelaten na 49 jaar gevangenschap.

Je mag het met de methodes die het Black Liberation Army toepaste oneens zijn, maar dat neemt niet weg dat verzetsstrijders als Assata Shakur nooit een eerlijke kans kregen in het gerechtelijk apparaat van de VS.

De rechtsgang tegen haar persoon werd volgens William Kunstler, hoofd van het team advocaten voor haar verdediging (tevens advocaat van Leonard Peltier) volledig gekenmerkt door racisme op alle niveaus. “Het witte element was vastbesloten haar te vernietigen… Rechters maakten opmerkingen over haar schuld nog voor processen begonnen, getuigenissen van de politie waren vervalst, forensisch bewijs werd gewijzigd of verzwegen”.

An Autobiography

Zij heeft altijd haar volledige onschuld aan de moord op een politieagent in 1973 staande gehouden. In 1987 publiceerde ze haar autobiografie. Daarin vertelt ze over haar jeugdjaren en de omstandigheden die haar tot politiek activisme dreven.

In het voorwoord van de heruitgave in 2001 schrijft Angela Davis: “Dit historisch perspectief is vandaag cruciaal wanneer brutale uitdrukkingen van structureel racisme – zoals het patroon van massale gevangenisneming waar gemeenschappen van kleur aan onderworpen worden – onzichtbaar worden gemaakt door de beweerde morele paniek over misdaad. Alsof dat nog niet erg genoeg was, stellen we tegelijkertijd vast dat oplossingen als programma’s voor affirmatieve actie en veligheidsnetten zoals sociale zekerheid systematisch worden afgebroken.”

Davis schreef dit in 2001, vandaag onder president Trump is het nog erger.

Lennox S. Hinds schreef eveneens een voorwoord in 2001: “Het verhaal van Assata is uniek in zijn energie, creativiteit en passie voor het leven en voor haar principes, het is ook typisch voor de manier waarop de VS historisch steeds geantwoord heeft op personen die de regering ziet als politieke bedreigingen van binnenlandse stabiliteit”.

In haar eigen woorden

Enkele citaten uit Assata’s verhaal tonen hoe goed haar inzichten zijn in de ware aarde van het maatschappelijk bestel in de VS:

“De gewoonlijke manier waarop mensen in amerika (ze schreef amerika met kleine letter, LV) geleerd worden te denken is dat ieder persoon een klein compartiment is zonder relatie met andere personen. Grotendeels leren wij slecht fragmenten van kennis zonder onderling verband en ons onderwijs volgt geen logisch formaat of patroon. Het is net dit soort opvoeding die mensen produceert zonder de capaciteit om voor zichzelf te denken die dan gemakkelijk te manipuleren zijn.”

“Een zuster (op school) kreeg zes maand gevangenis voor dronkenschap achter het stuur. Ik wist dat witte vrouwen daar nooit zo’n zware straf voor kregen. Ik besefte echter pas hoe zwaar dat was toen ze me vertelde dat ze was aangehouden terwijl ze op haar eigen oprit stond. Ze stond niet eens op de openbare weg. Ze was aangehouden door de flikken omdat ze niet gecharmeerd waren door de manier waarop zij hen aansprak”.

“We leren van jongs af aan om tegen ‘de communisten’ te zijn, terwijl de meesten van ons niet het flauwste idee hebben wat communisme is. Alleen een idioot laat anderen zeggen wie je vijand is… Dit moet een van de basisprincipes zijn van het leven: beslis altijd zelf wie je vijanden zijn, laat het nooit aan je vijanden om voor jou je vijanden te kiezen”.

“Niemand maakt zich druk over witte mensen die wapens hebben, maar laat een zwarte persoon een wapen hebben en er moet wel iets crimineel bezig zijn. De enige keer dat wit amerika voorstander is van Zwarte mensen met wapens is wanneer ze hen gebruiken om het vuile werk te doen voor amerika.”

Ziedaar waarom Assata Shakur een staatsgevaarlijk terrorist was in de VS. Zeldzaam zijn de mensen die de consequentie van hun strijd voor gelijke mensenrechten zo doortrekken dat het heel hun levensloop bepaalt.  Daarom is dit bescheiden respectvolle eerbetoon het minste dat we voor haar nagedachtenis kunnen doen.

 

Assata Shakur. An autobiography. Lawrence Hill Books, Chicago, 2001 (reprint of Zed Books, 1987). ISBN 978 1556 5207 47. Foreword by Angela Davis (2001) and Lennox S. Hinds (2001). Lennox S. Hinds is emeritus hoogleraar Law aan de Rutgers University. Hij heeft meerdere slachtoffers van de politieke repressie in de VS in de rechtbanken verdedigd.