Voor de eerste maal wordt een gewezen staatshoofd veroordeeld voor genocide tegen zijn eigen volk in een rechtbank in zijn eigen land. Rios Montt was dictator van Guatemala van 23 maart 1982 tot 8 augustus 1983, de meest bloedige periode van de dictatuur die begon op bevel van president Eisenhower met de afzetting door de CIA en de United Fruit Company van democratisch verkozen president Arbenz in 1954.

Horror

De geschiedenis van Guatemala sinds 1954 leest als een horrorverhaal van ongeziene dimensies. Het exacte aantal doden door de repressie zal waarschijnlijk nooit bekend worden. Het dodental wordt geschat op 200.000 – voor het overgrote deel Maya autochtonen – tussen 1954 en 1996, het einde van de dictatuur.

Het vonnis vrijdag 10 mei 2013 over één van de vele militaire dictators die Guatemala hebben gefolterd is om meerdere redenen een historische stap voorwaarts in de strijd voor rechtvaardigheid in de wereld. Het is immers de eerste maal dat een gewezen staatshoofd in zijn eigen land wordt veroordeeld voor genocide op zijn eigen volk. Tot nog toe werden dergelijke vonnissen enkel uitgesproken door internationale rechtbanken.

80 jaar

Het is nog te vroeg dag om zeker te zijn dat de uitgesproken straf – 80 jaar, 50 jaar voor genocide, 30 jaar voor misdaden tegen de mensheid – ook effectief zal worden uitgevoerd. Het heeft om te beginnen heel wat voeten in de aarde gehad om het tot een proces te laten komen, dertig jaar na de feiten. Hij gaat in beroep en de standvastigheid van het Guatemalteeks gerecht is niet van die aard om zeker te zijn dat dit vonnis bevestigd zal worden. Zelfs dan is de kans groot dat de man zijn hoge leeftijd – hij is 86 – zal pleiten om zijn straf niet uit te zitten.

Daarmee is de kous echter nog niet af. Rios Montt werd veroordeeld voor slechts één van de vele misdaden die onder zijn bevel gepleegd zijn. Hij werd nu veroordeeld voor de moord op 1.771 ethnische Ixil Maya. De autochtone indiaanse bevolking heeft altijd zwaar geleden onder de dictatuur van de blanke minderheid, eerst onder de Spaanse kolonisatie, daarna onder meerdere militaire dictaturen, gesteund door de nieuwe kolonisator uit het Noorden van Amerika.

Het land is ook nog altijd zeer verdeeld over dat verleden. Rios Montt werd nog recent herverkozen als parlementslid. Zijn achterban moet gezocht worden in de betere klassen van dit arme land dat naast een kleine, schandalig rijke elite alleen maar armen heeft (nauwelijks een middenklasse).

Repressie voor wat?

Het meest gehoorde argument voor de repressie was dat de overheid wel verplicht was op te treden tegen de linkse guerrilla – een argument dat toentertijd volledig werd overgenomen door de media in Vlaanderen. Dat die guerrilla pas was ontstaan als gevolg van de wrede repressie was daarbij blijkbaar niet relevant. Dat die repressie alleen de rijke elite en de buitenlandse bedrijven (Amerikaanse, maar ook Britse, Franse, Duitse … ) diende was uiteraard alleen maar toevallig …

De Guatemalteekse bevolking heeft dit proces na jaren strijd kunnen afdwingen. Terwijl de massamedia hier toch steeds vol staan van onze eerbare steun voor democratie en mensenrechten, hebben zij dat volledig zonder buitenlandse steun gedaan. Integendeel, de VS heeft geen enkele medewerking verleend, hoewel zij over alle gegevens van die periode beschikken. Dat Rios Montt en zijn collega-dictators vriend aan huis waren in Washington heeft daar wel een en ander mee te maken.

Dit vonnis blijft desalniettemin een precedent waar andere landen zich kunnen aan optrekken.