Nadat een recente hittegolf Europa van Portugal tot Turkije teisterde komt er in augustus een tweede meer intense golf aan die zich volgens voorspellingen zal uitstrekken tot heel Frankrijk, de Benelux en ook Noordelijk Europa treft. De onwil om deze klimaatcrisis ernstig te nemen dreigt onomkeerbare gevolgen te hebben.

Alle klimaatwetenschappers zijn het erover eens dat de recente hittegolven zowel in aantal als qua intensiteit nog zullen toenemen als er geen drastische maatregelen worden genomen om de oorzaken aan te pakken.

Hittegolven zijn een gevolg, geen oorzaak

Vooral baby’s, senioren en mensen met een bestaand ziekteprobleem worden de eerste slachtoffers, maar ook schijnbaar gezonde mensen worden er door geraakt. Een hittegolf is in augustus weliswaar iets minder ingrijpend dan in juni-juli dankzij de kortere dagen. Eenmaal boven een bepaald hitteniveau is dat verschil echter verwaarloosbaar, wat nu het geval dreigt te zijn.

Naast deze kwetsbare groepen worden vooral armere bevolkingslagen zwaarder getroffen. Zij wonen in slechter geïsoleerde woningen, hebben minder beschikking tot airconditioning, leven meer in hoge appartementsgebouwen waar de warmte zich opstapelt en in wijken waar bomen en parken veel minder voorhanden zijn voor afkoeling.

Bovendien kunnen zij zich niet de luxe permitteren om te rusten tijdens de heetste uren van de dag en werken ze veel meer in de bouw, als straatreinigers, vuilnisophalers, reinigingspersoneel.

Is er nu een wetenschappelijke consensus dat deze klimaatcrisis door de mens wordt veroorzaakt – en dus ook door de mens moet worden opgelost, dan blijkt dat alvast niet uit de bereidheid van politieke leiders en mainstream media om het probleem ernstig te nemen.

Geen enkel beleidsvoerder, geen enkel journalist ontkent het probleem nog.  Verwar retoriek echter niet met beleid. De Europese Commissie draait zijn klimaatregelen zelfs terug en die waren al ruim onvoldoende. De Vlaamse regering noemt de klimaatvoorstellen ‘onbetaalbaar’.

Hittegolf 1976 was toch onschadelijk?

Klimaatontkenners noemen de alarmberichten over toenemende hittegolven zonder meer overdreven. Dikwijls verwijzen ze daarbij naar de hittegolf die Europa teisterde in 1976.

Toen pufte West-Europa onder een hittegolf die meer dan twee maand duurde en volgens de klimaatwetenschappers ongezien was sinds regelmatige klimaatmetingen bestaan.  Die hittegolf kwam er bovendien nadat het voorjaar van 1976 al uitzonderlijk warm en droog was geweest.

Als werkend student was ik tijdens de maanden juli en augustus 1976 chauffeur vrachtwagens voor de catering van luchtvaartmaatschappij SABENA. De enorme betonplaat van de luchthaven was een oven.

Je zag vliegtuigen en gebouwen aan de overkant trillen doorheen de opstijgende hitte boven het beton. Vliegtuigen en voertuigen lieten zwarte plakkerige bandensporen achter. Pas nadat meerdere collega’s waren flauwgevallen kregen we toestemming om tijdens het werk water en frisdrank te drinken.

Dat was tot dan buiten de middagpauze streng verboden omdat de directie er van uitging dat het personeel zich anders te goed zou doen aan de drankvoorraden bestemd voor passagiers en bemanning (dat diezelfde directie notoir corrupt was is een ander verhaal).

Enig verband met ons economisch systeem gebaseerd op excessief en nog toenemend gebruik van fossiele brandstoffen werd niet gelegd. De oversterfte ten gevolge van die hittegolf was al evenmin een reden tot diepere reflectie over oorzaken en gevolgen.

Maatregelen werden amper genomen. De Belgische regering vaardigde pas op 21 augustus 1976, na meer dan twee maand inactie, maatregelen uit om onder andere het gebruik van leidingwater in te perken. Daarbij werd uitsluitend de verantwoordelijkheid gelegd bij de gezinnen, niet bij de bedrijven.

Een week later, op 30 augustus, eindigde de hittegolf met zware regens waarbij in Groot-Brittannië hele huizenrijen wegspoelden. Alles werd daarna op enkele dagen tijd terug  ‘normaal’.

Over naar 2025

De hittegolf van 1976 valt inderdaad niet zomaar te vergelijken met wat nu gebeurt. Die golf situeerde zich toen alleen boven het Europese schiereiland, terwijl de rest van de noordelijke wereldhelft een vrij ‘normale’ zomer doormaakte.

De huidige hittegolven van Portugal over Spanje, Italië, Albanië, Griekenland tot Turkije zijn daarentegen geen alleenstaand fenomeen. Heel de aarde warmt op. Bovendien dreigen ze nog frequenter en nog erger te worden.

Hitterecords worden gebroken en houden nooit langer dan één jaar stand. De droogte die er door ontstaat veroorzaakt nog meer bosbranden, wat de hitte nog opdrijft. De kostprijs van al deze schade is enorm. Toch blijven Europese, Belgische en Vlaamse beleidsvoerders beweren dat de klimaatplannen om hier iets aan te doen ‘onbetaalbaar’ zouden zijn.

Berichtgeving in een context van reclame en ander ‘nieuws’

Het is niet zo dat de mainstream media het verband verzwijgen tussen de klimaatcrisis en deze hittegolven. Het probleem zit hem in de ruimere context waarin die berichtgeving verschijnt.

Eerst en vooral is er de verwarrende boodschap die uitgaat van het verdienmodel van de media. Reclame gaat over toerisme, reizen – met het vliegtuig – en over feelgood-producten als frisdranken, cosmetica, parfums.

Auto’s rijden in reclame altijd in smetteloze berglandschappen of door verkeersarme straten. Een degelijk paginagroot artikel over fijnstof in de stad wordt mentaal vernietigd door reclame voor de nieuwste stadsauto op de andere pagina (zie het voorbeeld hieronder). De onderliggende boodschap die van dergelijke schizofrenie uitgaat: het is erg, maar blijf toch maar gewoon doorgaan met hetzelfde.

Ook luchthavens zijn een accurate metafoor voor de hypocriete manier waarmee het economisch systeem de klimaatproblemen ontkent. Enorme panelen prijzen het groene imago van energiebedrijven aan, tussen reclame voor auto’s, kleding, parfums.

Ondertussen kan de reiziger zich te goed doen aan industriële fastfood, een economische sector die zware bodemvervuiling en ontbossing veroorzaakt (en zijn personeel zwaar onderbetaalt). De ‘milieubewuste’ reiziger kan er tevens zijn gsm en laptop opladen met trappers, terwijl zowat alle producten die bijdragen aan de klimaatopwarming ‘warm’ worden aangeprezen.

Reizen om te leren?

Op 28 juli berichtten alle media over de drukste dag op onze luchthavens sinds de pandemie.  92.000 mensen namen die dag het vliegtuig naar een ‘zonnige’ bestemming, die nu meer en meer in het – voorlopig nog – iets frissere noorden blijkt te liggen.

Door die kritiekloze aandacht voor dit fenomeen vertekenen de media het belang van die sector. Miljoenen Belgen nemen niet het vliegtuig om op vakantie te gaan. Meer en meer Belgen kunnen zich trouwens geen vakantie buiten de deur veroorloven.  De weekendbijlagen van de kranten puilen ondertussen uit van de ‘alternatieve’ reisverhalen – naar bestemmingen die nog niet verpest zijn door massatoerisme.

Journalisten die schrijven of filmen over de klimaatcrisis beroepen zich graag op hun onafhankelijkheid. Niemand dwingt hen immers om minder kritisch te zijn. Dat klopt. Wat ze niet schijnen te beseffen is dat hun artikels en reportages verdrinken in de massa aan reclame en ander nieuws dat de indruk geeft dat het allemaal wel best meevalt.

Persoonlijkheden die met gezag over deze crisis kunnen spreken worden ondertussen als ‘activisten’ weggezet. Het voorbeeld van Greta Thunberg is symptomatisch. Zolang ze als braaf minderjarig schoolmeisje schoolstakingen hield was ze een welkome praatgast. Zodra ze de grote verbanden begon te leggen en wees op het economisch systeem gebaseerd op fossiele brandstoffen werd ze persona non grata.

Dat verband ontbreekt volledig in de mainstream analyse. Die beperkt zich tot de zogenaamd objectieve vaststelling dat dit economisch systeem wel wat schadelijke neveneffecten heeft die moeten aangepakt worden.

En helemaal weg uit dat beperkend kader is de grootste vervuiler van allen. Legers en oorlogen zijn de grootste vervuilers op aarde, meer nog dan de grote energiebedrijven. Nergens wordt de link gelegd tussen de klimaatcrisis, de oorlogskoorts en de ermee verbonden bewapeningswedloop.

Ken je geschiedenis

Of er dan toch niets aan te doen valt? Toch wel. Daarom is het belangrijk je geschiedenis te kennen. Niet de klassieke wie-wat-waar-wanneer-versie maar de geschiedenis die de waaromvraag stelt. Niet de klassieke geschiedenis van keizers en imperia, maar die van de gewone mensen.

Zowat alle grote maatschappelijke veranderingen van de voorbije 150 jaar zijn er gekomen door sociale strijd. Met vallen en opstaan (en veel repressie) heeft die strijd heel wat sociale rechten opgeleverd.

Hetzelfde kan gebeuren met de strijd voor het klimaat. Die strijd zal van onderuit gevoerd worden. Met eigen media, met eigen politieke vertegenwoordigers, met eigen leiders die het mainstream kader links laten liggen. En met volledige integratie van klimaatstrijd en sociale strijd in één onverbreekbaar geheel.

Het kan wel degelijk. Het moet, voor onszelf, voor onze kinderen, voor onze kleinkinderen.