President Obama heeft op dinsdag 3 juni in gesprekken met de Poolse president reeds aangekondigd wat zijn voorstellen zullen zijn op de komende bijeenkomst van de G8, die na het uitsluiten van Rusland terug de G7 is geworden. Hogere budgetten voor defensie tegen de Russische ‘dreiging’ en minder afhankelijkheid van Russisch gas dankzij meer export van Amerikaans schaliegas. Daarbij helpt het nieuwe vrijhandelsakkoord TTIP met de EU.

G8 wordt G7

G7 is het samenwerkingsverband van de zeven meest welvarende landen ter wereld: Canada, Frankrijk, Duitsland, Italië, Japan, Groot-Brittannië en de VS. De EU neemt ook deel aan de vergaderingen. De G7 is geen organisatie met eigen structuren, maar een informeel samenwerkingsverband dat begon in 1975 in Parijs op initiatief van Frankrijk. De groep van zes werden er zeven met Canada erbij één jaar later. Vanaf 1998 werd ook Rusland uitgenodigd in wat sindsdien de G8 werd genoemd.

Op 2 maart 2014 hebben zeven van de acht leden van de G8 unilateraal beslist Rusland niet langer uit te nodigen. Een geplande G8-top in Sotsji (plaats van de voorbije Olympische Winterspelen) werd afgelast en vervangen door een G7-top in Brussel op 4 en 5 juni 2014. Reden is de Russische annexatie van het Oekraïense schiereiland Krim. Rusland was uit eigen beweging al afwezig op de G8-top van 2012 in de VS.

Dinsdag 3 juni 2014 was Obama dus op bezoek in Polen bij president Bronislaw Komorowski en eerste minister Donald Tusk. Hij kwam daar met een klassiek Amerikaans voorstel voor een oplossing van de crisis aan de oostelijke grens van Polen met buurland Oekraïne: meer wapens en meer gas. Dat voorstel legt hij in Brussel aan de andere zes deelnemende landen en de EU voor.

Russische expansie versus schaliegas

Om de Russische expansiedrift een halt toe te roepen, zal de VS een miljard dollar (735 miljoen euro) uitgeven aan de versterking van de Amerikaanse troepen in centraal en oostelijk Europa. Het zal niet zozeer gaan om een uitbreiding van het troepenaantal als wel om technologische investeringen en meer intensieve trainingen en gemeenschappelijke acties met de Europese NAVO-partners. Bovendien zal de VS nieuwe militaire samenwerkingsakkoorden sluiten, zodat Oekraïne, Moldavië en Georgië hun eigen defensieve krachten kunnen verbeteren.

De Amerikaanse president maakt zich ook zorgen over de te grote Europese afhankelijkheid van de EU van Russisch gas. Daar heeft hij een andere oplossing voor: meer invoer van Amerikaans schaliegas. Die invoer kan vergemakkelijkt worden door snel over te gaan tot het TTIP-vrijhandelsakkoord tussen de EU en de VS. Wel is het voorstel merkwaardig, omdat Obama in eigen land net een ambitieus klimaatplan heeft voorgesteld om de uitstoot van koolstofdioxide CO2 door de Amerikaanse energiesector drastisch te verminderen.

Schaliegas wordt uit leisteentelagen (‘schalie’) in de bodem gewonnen door een proces dat ‘fracking’ wordt genoemd. Daarbij worden enorme hoeveelheden gevaarlijke chemische stoffen in het bodemwater en in de lucht geloosd. Die leiden tot hogere uitstoot van methaan, een gas dat nog veel toxischer is dan koolstofdioxide.

Vrede en welvaart

Obama heeft in Warschau net voor zijn vertrek naar Brussel op woensdagmorgen 4 juni 2014 ook al een ontmoeting gehad met de Oekraïense president-elect Petro Poroshenko om over ‘vrede en welvaart’ voor Oekraïne te spreken.

Historische vergelijkingen zijn relatief. De politieke omstandigheden zijn niet meer die van de jaren 1990. Toch is er een aantal elementen gelijklopend met de Koude Oorlog.

De officiële Westerse ratio achter de Koude Oorlog was de dreiging van het Sovjet-imperium, dat klaarstond om de wereld met geweld over te nemen. De militaire slagkracht van de Sovjet-Unie werd voortdurend aangehaald als argument om de eigen defensie-inspanningen op te drijven. Zowat elk wapensysteem moest voortdurend gemoderniseerd worden want de andere zijde had er meer (en betere) van.

Kort na de val van de Sovjet-Unie werden rapporten van de Amerikaanse veiligheidsdiensten tijdens de Koude Oorlog openbaar. Daarin werd uitgelegd dat de omvang van de Sovjet-strijdkrachten en hun militair potentieel systematisch was overdreven. Bovendien bleek de militaire doctrine van de Sovjet-Unie louter defensief en niet gericht op enige aanvalscapaciteit buiten de eigen grenzen (met inbegrip van de toenmalige Oostbloklanden), vanuit de nuchtere vaststelling dat ze niet tot meer dan dat in staat waren.

Over naar vandaag

Vandaag is de militaire dimensie van Rusland geen onderwerp van de argumentatie. Rusland geeft volgens de meest recente cijfers van het prestigieuze Zweedse onderzoeksinstituut SIPRI 4,1 procent van zijn BNP uit aan defensie. Dat is procentueel meer dan de VS (3,8 procent) en China (2 procent). De financiële omvang in totaalcijfers geeft echter een ander beeld. Rusland is goed voor 5 procent van alle militaire uitgaven ter wereld, na China (10,8 procent) en de VS (36,6 procent).

De VS staat met andere woorden voor meer dan één derde van alle defensie-uitgaven ter wereld. Dat is evenveel als de volgende negen landen samen op de ranglijst. Twee daarvan (Rusland en China) zijn tegenstanders. Het negende land op die lijst is India, geen tegenstander maar ook niet echt een trouwe bondgenoot. De andere landen op die lijst zijn allemaal bondgenoten. Frankrijk, Groot-Brittannië en Duitsland geven samen meer uit aan defensie dan Rusland. Alle NAVO-lidstaten samen geven tien maal meer uit aan hun legers dan Rusland.

Amerikaans minister van Defensie Chuck Hagel heeft recent bevestigd dat Rusland ongeveer 40.000 troepen aan de grens met Oekraïne heeft teruggetrokken. Die troepen waren daar al gestationeerd voor de crisis in buurland Oekraïne begon. Zonder twijfel heeft Rusland nog altijd zijn spionnen en agitatoren in onder meer Oekraïne zelf, maar aanwijzingen voor een militaire invasie zijn er niet.

Rusland heeft inderdaad in weerwil van het internationaal recht de Oekraïense deelrepubliek van de Krim geannexeerd. Daar had het land een zuiver strategische reden voor. Sebastopol is de enige ijsvrije haven van de Russische zeemacht. Rusland heeft verder slechts één militaire basis buiten zijn eigen grenzen, in Syrië. De toekomst van die basis is, gezien de burgeroorlog daar, verre van verzekerd. Rusland heeft met andere woorden geen honderden basissen in de wereld en geen troepen aan de grenzen van de VS.

Na de val van de Sovjet-Unie zijn ook Letland, Estland en Litouwen onafhankelijk geworden, net als Oekraïne. Sinds het lidmaatschap van de EU worden de Russischtalige minderheden er nog steeds zwaar gediscrimineerd. Rusland heeft daar al die jaren voortdurend op gereageerd, verbaal.

Samengevat: net als tijdens de Koude Oorlog wordt de dreiging uit het oosten systematisch overdreven om strategische, ideologische en economische redenen. Net als toen wil het westen op deze manier zijn politiek-militair-economisch overwicht handhaven.

Andere tijden

Er zijn ook verschillen met de vorige Koude Oorlog. Het westers overwicht is niet meer wat het ooit is geweest. Meer en meer landen in de Derde Wereld weigeren zich nog achter het westers bondgenootschap te scharen. Drie van die landen – Brazilië, India en Zuid-Afrika – hebben zich verenigd in de BRICS met Rusland en China. Ze plannen samen de oprichting van een eigen ‘wereldbank’.

Bovendien is de maatschappelijke onvrede in de EU en de VS met de huidige gang van zaken groter dan ooit. Het antwoord van de G7 op de economische crisis wordt nog meer militaire uitgaven ten koste van de sociale welvaartstaat en nog meer vervuilende energieproductie als antwoord op de klimaatcrisis.

Obama heeft de grootste moeite om het TPP-vrijhandelsakkoord met de landen van de Stille Oceaan erdoor te krijgen. Hetzelfde gebeurt met het TTIP-akkoord met de EU. Dat verdrag had al vorig jaar moeten afgesloten zijn. De crisis in Oekraïne gebruiken als argument voor een verdrag dat gepland was voor die crisis begon, is weinig geloofwaardig.

Uit een recente opiniepeiling van de BBC blijkt dat nog altijd meer dan 30 procent van de wereldbevolking een positieve kijk heeft op Rusland. 45 procent denkt andersom. Voor de VS is dat omgekeerd, ongeveer 45 procent heeft een positieve indruk van dit land, bijna 40 procent denkt het omgekeerde. Dat zijn intrigerende cijfers, gezien de overweldigend negatieve berichtgeving over Rusland en positieve berichtgeving over de VS in de massamedia.

Sociaal protest

Het Europese sociale middenveld gelooft er blijkbaar ook niet veel meer van. In Brussel hebben een aantal organisaties al gereageerd tijdens een korte manifestatie op woensdagmorgen 4 juni 2014.

Xavier Declercq van Oxfam Solidariteit: “De grote ongelijkheid zorgt dat het maatschappelijk draagvlak voor problemen verdwijnt. Mensen nemen hun burgerschap niet meer op omdat ze het (terechte) idee hebben dat enkel het grootkapitaal wordt geholpen (…) Er is wel degelijk geld, het belastingssysteem moet worden hervormd om de groeiende ongelijkheid tegen te gaan (…) De G7 heeft alle mogelijkheden om iets aan de problemen te doen. Als zij zorgen voor meer transparantie in de financiële sector zou dat veel geld opleveren. Met dat geld zouden we veel goeds kunnen doen.”

Bogdan Vanden Berghe, directeur van 11.11.11 in een opinie in De Standaard van 4 juni 2014: “Het zelf aangebrachte etiket van wereldleider kleeft almaar minder goed op de VS. Niet alleen is er de tanende militaire dominantie, tegelijk is in het binnenland de ongelijkheid zo groot dat de Amerikaanse droom bijna onmogelijk is geworden. Niet bepaald een moreel voorbeeld om wereldwijde ongelijkheid aan te pakken … systematisch het initiatief bij de VS leggen, lijkt al langer geen goed idee.”

• Obama’s Solution for Europe? More Guns and US Fracked Gas
• Russian image has deteriorated – BBC World Service poll

Artikel oorspronkelijk verschenen in DeWereldMorgen.be.