In mei-juni 2022 reisde Luc Vankrunkelsven voor de 25ste maal naar Brazilië, niet voor de toeristische evidenties, maar naar de onbekende Cerrado, die enorme savanne tussen Amazone en de kust. In ‘Vernietiging en Herstel – Wat betekent Brazilië voor Europa’ toont hij dat Brazilië veel dichterbij is dan we wel denken, o.a. in het Vlaamse stikstofdebat. Veel informatie. Veel stof tot nadenken.

De liefde van Vankrunkelsven voor Brazilië is bekend, het is naast zijn strijd voor een andere ecologische landbouw hier (en ginder) zijn tweede passie. In mei-juni 2022 ging hij er voor de 25ste maal naar toe.

“Misschien de laatste keer? Wie weet hoe het leven verloopt.” Zijn eerste boek van 2000 ging al over dit land. Er volgden er sindsdien nog 11, dit nieuwe boek inbegrepen.

Zijn boekje verschaft tonnen informatie over een Brazilië dat we helemaal niet kennen, ver van de megasteden, ver van carnaval, naar het ‘platteland’, een geografische term geschikt voor Vlaanderen maar allesbehalve accuraat om de Cerrado te omschrijven.

Elk hoofdstukje, elke plaats die Luc bezoekt, vult hij aan met weblinks naar lokale organisaties, Facebookpagina’s, websites, YouTube. Lees zijn boek en pluis ze zelf uit. Leerrijk (voor de YouTube-video’s moet je wel Portugees verstaan).

Met de bus reist Luc door de Cerrado, dat immense gebied tussen de Amazone en de kuststreken. Hij gaat op bezoek bij oude vrienden, bij organisaties die met Europese ngo’s samenwerken.

Zijn 25 jaar reiservaring biedt hem het bijkomende voordeel dat hij de evolutie kan zien, de goede én de slechte. Teveel om hier samen te vatten.

Reizen door Brazilië buiten de steden hoort in een andere dimensie thuis dan wat wij onder ‘reizen’ verstaan. Enkele cijfers om dat te illustreren.

Duizelingwekkende statistieken

Brazilië omvat 8.516.000 km2, waarvan meer dan de helft het Amazone-regenwoud is, in alle stadia van nog ongerept tot platgespoten voor megalandbouw, bosbouw en mijnbouw. De bosbouw heeft hier zijn naam niet verdiend, je kan het beter de bosafbraak noemen.

Er wonen naar de meest recente schattingen ongeveer 214 miljoen mensen in Brazilië, 18 maal België, goed voor één derde van alle Latijns-Amerikanen, in één land. Daarvan wonen er slechts 27 miljoen buiten de steden op het ‘platteland’.

In 1973 omvatte de stadsbevolking al 59 procent, nu is dat gestegen tot 87 procent en de trend zet zich nog altijd door. Die wonen geconcentreerd in de noordoostelijke en zuidoostelijke kuststreken en in mindere mate in de Cerrado. Daarachter ligt de zo goed als lege Amazone.

Brazilië heeft 17 steden met meer dan 1 miljoen inwoners, met als absolute topper São Paulo¹ dat 12 miljoen inwoners telt, iets meer dan heel België. Om nog wat meer te duizelen, van het uiterste noorden van het land aan de grens met Frans Guyana tot het zuiden aan de grens met Uruguay ben je 4.395 km onderweg, van oost tot west bijna evenveel met 4.319 km.

Vergelijk dat met de 4.038 kilometer van het meest noordelijke punt van de EU in Noorwegen tot het Griekse eiland Gavdos. Brazilië is het vijfde grootste land ter wereld qua oppervlakte en het zesde qua bevolking.

Moleculair kolonialisme

Het fenomeen erachter kende ik al, de naam nog niet. We zijn hier zo milieubewust, zo bezorgd over onze gezondheid dat meer en meer pesticiden hier verboden worden. Verboden voor gebruik, wel te verstaan, niet voor productie.

BASF, Syngenta en Bayer (krab even aan de dunne laklaag van het logo, tot je terug Monsanto ziet staan) mogen immers onbeperkt pesticiden blijven produceren voor export naar ondermeer Brazilië.

Daar spuiten ze er hun (onze!) soja en maïs mee plat, die vervolgens terug naar hier keert in de vorm van voornamelijk veevoeders, voor onze vleesindustrie, waarna we die op onze beurt voor een groot deel weer uitvoeren, tot groot profijt van iedereen, tenminste ‘iedereen met aandelen in de grote agromaffiabedrijven’.

Niet alleen de planten worden er permanent mee vergiftigd en komen zo ‘moleculair’ in onze voeding terug. Ook de bodem en het grondwater moet eraan. Het is daar dat het ‘herstel’ in de titel over gaat: herstel van de bodem.

De vernietiging van de Amazone krijgt hopelijk wat tegenwind met de nieuwe president van Brazilië. Voor de even desastreuze vernietiging van de Cerrado is echter heel wat minder aandacht.

Daar geeft dit boek wat tegenwind tegen, want ook de Cerrado wordt bedreigd. De EU steunt herbebossing, maar als dat met Eucalyptus of Amerikaanse den (Pinus monticola) gebeurt is het een maat voor niets.

Agroforestry

Luc bezoekt lokale organisaties, oude vrienden, nieuwe kennissen, praat met mensen die niet bij de pakken blijven zitten, die aan zelfvoorzienende landbouw doen, aan ‘agroforestry’ (lees zijn boek om te weten wat dat inhoudt).

Als overtuigd christen ergert Luc zich aan de nefaste invloed van bepaalde strekkingen van de Pinksterkerken, die sinds de jaren 1970 vanuit de VS een zeer enge bijbelse interpretatie opdringen aan arme mensen, die geen uitweg meer zien uit hun ellende.

Zij zijn niet representatief voor de evangelische kerken, maar wel zeer vocaal en zeer agressief aanwezig. Zij stonden radicaal achter het reactionaire retrograde programma van president Jair Bolsonaro (met de tweede voornaam Messias).

Ze kregen vanaf de jaren 1970 enorme steun van de CIA, meestal via USAID, als aanvalsstrategie tegen de christelijke bevrijdingstheologie. Mensen die hun lot in eigen handen nemen en het systeem niet langer aanvaarden terug naar hun passieve plaats in de maatschappij brengen is hun voornaamste taak.

Het is echter niet overal kommer en kwel. Hoe vocaal ze ook aanwezig zijn in Brazilië, een meerderheid zijn ze nooit geweest en hun aantallen kalven af.

Als afsluiter van zijn reis bezoekt Luc organisaties voor daklozen in megastad São Paulo. Verder volgt nog een gesprek over het herstel van onze vergiftigde bodems en een introductie tot de organisaties CIMIC en Picaflores.

 

Luc Vankrunkelsven. Vernietiging en herstel – Wat betekent Brazilië voor Europa?. Dabar-Luyten, Heeswijk, 2022, 100 pp. ISBN 978 9064 1646 20. Wie zich lid maakt van Grootouders voor het Klimaat voor 20€ of meer krijgt het boek portvrij thuis bezorgd.

Note: