Op vrijdag 25 april bracht Geneeskunde voor het Volk vakbonden mutualiteiten, onderzoekers, academici, artsen en zorgpersoneel samen. Met meer dan 500.000 langdurig zieken kan het niet langer ontkend worden: de zieke werknemer is het gevolg, het ziekmakende werk is de oorzaak. Dit verslag publiceren we op 28 april, Internationale Dag voor Veiligheid en Gezondheid op het Werk.

Maandag 28 april is Internationale Dag voor Veiligheid en Gezondheid op het Werk. Op deze dag wijst de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) op de verantwoordelijkheid van overheid en werkgevers voor de preventie van arbeidsongevallen en beroepsziekten.

In 2025 focust de ILO op het opbouwen van een positieve veiligheids- en gezondheidscultuur door participatie en sociale dialoog.

Participatie van het maatschappelijk middenveld en sociale dialoog waren ook de focus van de organisatie Geneeskunde voor het Volk (GVHV) op zijn tweede Colloquium in het conferentiecentrum The Egg in Brussel op 25 april.  Daar bracht GVHV vakbonden, mutualiteiten, zorgverstrekkers en onderzoekers samen om bruggen te bouwen en te netwerken.

Plenaire zitting

Tijdens een plenaire zitting gaven vier sprekers hun kijk op de problematiek van langdurig zieken.  Lode Godderis is professor arbeidsgeneeskunde aan de KU Leuven en CEO van de preventiedienst IDEWE  (Instituut voor Dienstverlening aan het Werknemersmilieu). Hij schreef over zijn onderzoek het boek Vertrouwen zonder Voorschrift. Zo blijkt dat slechts tussen 3 à 6 procent van alle langdurig zieken niet volledig oprecht te zijn.

In plaats van de te focussen op de 97 procent langdurig zieken die een oplossing willen behandelt het huidige beleid alle 100 procent van de nu al meer dan 500.000 langdurige zieken als mogelijke ‘profiteurs’. In de Scandinavische landen bestaat ons verplicht ziektebriefje niet eens.

Daar blijken de cijfers echter niet anders te zijn dan hier, integendeel. Omdat men daar uitgaat van het basisidee dat zieken oprecht zijn en op hun woord worden geloofd, blijken ze zelfs sneller terug geïntegreerd te geraken. Zijn conclusie: “Controle werkt niet, omdat ze is gebaseerd op wantrouwen.”

François Perl is adviseur van de socialistische mutualiteit Solidaris. Hij verwees onder meer naar het boek Bullshit Jobs van David Graeber. “De langdurig zieken zijn de kanaries in de koolmijn, dat er fundamenteel iets mis loopt met onze maatschappij.

“Meer en meer vrouwen in de zorg- en de huishoudsector worden slachtoffer” van de onhoudbare werkdruk. Het cliché is dat mensen niet willen werken terwijl het net omgekeerd is. Mensen willen graag werken maar kunnen niet meer. Werkgevers weigeren hun verantwoordelijkheid te erkennen voor de oorzaken.”

Bart Vannetelbosch is ACV-nationaal secretaris, verantwoordelijk voor de dienst ‘Ondernemingen’, die de wet Welzijn op het Werk opvolgt. Hij sluit zich aan bij de oproep van het colloquium om bondgenootschappen te sluiten:

“Dit beleid gaat de problemen alleen maar verergeren. Het is een beleid dat volledig op achterdocht en wantrouwen is gebaseerd. We denken allemaal dat we weten wat poetswerk is omdat we dat af en toe thuis doen – en dan meestal toch alleen de vrouwen – maar poetshulpen doen dan vijf dagen per week een hele dag.

In de voedingssector is het niet veel beter. Het zijn altijd weer de lage lonen en de fysiek zware beroepen die strenger worden aangepakt. Stress wordt gezien als een individueel probleem. De preventiediensten worden de facto controlediensten.”

Elisa Muñoz Gómez is huisarts in de GVHV-groepspraktijk van La Louvière en sinds kort nationaal GVHV-vicevoorzitter. Zij haalt het voorbeeld aan van haar patiënte ‘Eloïse’.

“Haar jarenlange werk als poetshulp heeft haar opgezadeld met zware tendinitis in de polsen, waar geneesmiddelen en kine niet meer helpen. Zij dreigt nu haar werk te verliezen en terug te vallen op een nog kleinere sociale uitkering dan haar loon, dat al niet breed was. Bovenop haar fysiek probleem heeft ze nu ook paniekaanvallen dat ze niet meer voor haar jonge dochter zal kunnen zorgen.”

“De regering wil nog meer flexibel werk, nog meer nachtwerk, nog slechtere arbeidscontracten. Iedereen weet wat de medische gevolgen zijn van jarenlang nachtwerk. Ze verwijt artsen dat ze te soepel zouden zijn met hun voorschriften en willen ze nu zelfs penaliseren.

De administratieve rompslomp neemt alsmaar toe. Aanvragen voor erkenning van beroepsziekten worden in 2 op de 3 gevallen afgewezen. De bewijslast wordt volledig bij de werknemer gelegd, terwijl de werkgevers volledig buiten schot blijven. In het regeerakkoord staat zo goed als niets over hun verantwoordelijkheid. Dit is geen arbeidsbeleid, dit is een ideologisch project.”

Na de plenaire zitting konden deelnemers in werkgroepen samenzitten over de problematiek van de arbeidsongevallen, burn-out, beroepsgebonden kankers (de ILO noemt kanker “de grootste moordenaar op het werk”), de toenemende druk op de zorgsector, de erkenning van beroepsziekten, een andere aanpak van langdurig ziekten en de nefaste gevolgen van ploegenarbeid.

Enthousiaste deelnemers

Voor de aanvang van het colloquium en tijdens de pauzes kon ik met meerdere deelnemers spreken over hun motivatie om hier aanwezig te zijn. Jan-Harm Keijzer is net deze week gepensioneerd huisarts. “Ik stond nog aan de wieg van de groepspraktijk in La Louvière. Het voelt zeer aangenaam om hier te zijn en te weten dat nieuwe collega’s als Elisa het prachtige werk van Geneeskunde voor het Volk verder zetten.”

Stefan Haelvoet is secretaris ACOD-Onderwijs Oost-Vlaanderen. Hij ziet al jaren hoe de burn-outs in het onderwijs toenemen. “Wij stellen preventieve maatregelen voor om daar iets aan te doen, maar moeten vaststellen dat er weinig mogelijkheden worden geboden. Wanneer we aanpassingen voorstellen aan de uurroosters om het meer leefbaar te maken verwijzen directies naar allerlei administratieve regels die volgens hun interpretatie aanpassingen niet toelaten.”

“De verantwoordelijkheid voor hun ziekte wordt volledig bij de leerkracht zelf gelegd. Wij pleiten voor de enige echte oplossing: meer investeren in personeel en in ondersteuning op het werk, dus voorkomen dat mensen ziek worden. De aanpak van deze regering is volledig gebaseerd op wantrouwen tegenover zieken en op bestraffing. Wie denkt dat je dit oplost door mensen op te jagen om zo snel mogelijk terug te gaan werken, is totaal fout bezig.”

Céline Van Namen is een collega van Stefan. “Ik ben hier omdat het zo belangrijk is onze krachten te bundelen en de solidariteit te versterken. Alle huidige besparingen en sociale inleveringen die worden opgelegd aan de openbare diensten gaan ten koste van de gezondheid. Een van de opdrachten van de vakbonden is de mensen informeren en samen te kijken hoe we ons hier samen tegen kunnen verdedigen.”

Horia Boubker volgt bij ACV-Puls de farmasector op de voet. “Wij volgen nauwgezet de nieuwe geneesmiddelen die op de markt komen. De federale regering wil het budget van het controlerende Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten nog meer inkrimpen. Ondertussen laat ze toe dat de farmasector slechts 15 procent van zijn winsten investeert in onderzoek en ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen. Al de rest gaat naar marketing en dividenden voor de aandeelhouders.”

“In hoeverre gaan wij nog enige controle overhouden over welke geneesmiddelen we voorgeschreven krijgen? Men maakt het dokters alsmaar moeilijker om nog het best mogelijke geneesmiddel voor te schrijven, omdat dat niet commercieel rendabel is voor de farmasector. Vakbonden spelen een belangrijke rol in het bundelen van de krachten voor een ander beleid dat over gezondheid gaat en niet over winstcijfers.”

Op het colloquium was er ook een boekenstand waar ik het werkboek ‘Je pijn te lijf’ van dokter Leen Vermeulen met illustraties van Judith Vanistendael warm kan aanbevelen. In 2021 voor het eerst uitgegeven en al aan een vijfde druk toe.

Bart Vannetelbosch: “Er zitten in het coalitieakkoord van de huidige federale regering maatregelen waarvan wij menen dat hun impact nog negatiever gaat zijn op de fenomenen die ze beweren te bestrijden. Dit gaat leiden tot nog meer langdurig zieken omdat het nog meer flexibilisering wil, verdere inperking van de landingsbanen[1], hogere pensioenleeftijd en afschaffing van het SWT-stelsel[2].”

“Deze regering doet ondertussen niets aan preventie of aan verbeteren van de werkbaarheid van werk. Ze beweert dat ze de wetgeving voor Welzijn op het Werk wil ‘vereenvoudigen’.  Mijn haren gaan daar van recht staan, want concreet betekent dat rechten inleveren en net die regels afschaffen die in het voordeel van de werknemers zijn.”

“Men vindt het daar vanzelfsprekend dat werk de voorbije jaren steeds gemakkelijker zou zijn geworden. De cijfers van de Werkbaarheidsmonitor van de Stichting Innovatie & Arbeid bewijzen het tegendeel. De invoering van innovatieve technologie heeft de strakke controle over het werk van arbeiders en bedienden net fel opgedreven, de te halen normen, de te respecteren procedures nemen alsmaar toe. Dat gaat volledig ten koste van de autonomie en de jobfierheid van de werknemers.”

“Neem de regel dat cementzakken voor bouwvakker niet langer 50 kilogram mogen wegen. Dat lijkt positief, maar de hele dag zeulen met zakken van ‘slechts’ 25 kilogram is even belastend als ondertussen de werkdruk en het tempo wordt opgedreven. In de zorg zie je hetzelfde. Het tillen van patiënten is een voorname oorzaak van rug- en gewrichtsproblemen.  Het werk wordt ogenschijnlijk wat lichter gemaakt maar wordt in de praktijk nog zwaarder omdat er minder personeel is om hetzelfde werk te doen als voorheen.”

“Ik heb in mijn vorige functie veel contacten gehad met werknemers in de vuilophaaldiensten. Een vuilniszak weegt op zich niet meer zo zwaar dankzij de wettelijke verplichtingen, maar als je ondertussen veel meer rondes moet doen dan vroeger aan een altijd maar toenemend tempo, in weer en wind, dan is die baan uiteindelijk veel zwaarder.”

“Noch in het overheidsbeleid, noch in de academische wereld zie je enig aanvoelen van de realiteit die mensen ziek maakt. Projecten voor re-integratie blijven mislukken en toch gaan ze er mee door. Deze regering maakt het de werkgevers nog gemakkelijker om mensen om medische redenen te ontslagen. Dit beleid gaat volledig voorbij aan de oorzaken van langdurige ziekten en houdt geen rekening met de moeilijkheden die mensen moeten doorstaan om uit hun langdurige ziekte te geraken.”

Groepspraktijken zijn nu de norm

Geneeskunde voor het Volk is ooit ontstaan als project van de toenmalige AMADA. Voor critici en neoliberale denkers is dat reden genoeg om GVHV af te keuren, waarbij ze de onmiskenbare successen van GVHV ontkennen.  Ooit werden artsen die er aan meewerkten vervolgd door de Orde van Geneesheren. Daar kon men het idee van groepspraktijken – vooral de goedkope verstrekking van medische zorg met de nadruk op preventie – niet bepaald pruimen. Vandaag zijn medische groepspraktijken de norm.

Kort samengevat komt dit neer op een clash tussen twee onverzoenbare visies op gezondheidszorg. De ene kant ziet gezondheid als een maatschappelijk recht en een sociale taak van de overheid, de andere kant ziet dat als een commercieel goed. De huidige federale regering van N-VA, CD&V, Vooruit, Les Engagés en MR kiest voor het tweede model. Dit colloquium bewijst dat de voorstanders van dat andere sociale en niet vercommercialiseerde model de strijd niet opgeven.

 

Notes:

[1] Dit zijn sociale maatregelen die oudere werknemers de mogelijkheid geven minder te werken (meestal over te stappen naar vier vijfden), waarbij een uitkering het loonverlies compenseert.

[2] Het Stelsel van Werkloosheid met Bedrijfstoeslag SWT (wat vroeger brugpensioen werd genoemd) is een systeem waarbij oudere werknemers die hun baan verliezen kunnen rekenen op een aanvullende vergoeding door hun voormalige werkgever, boven op hun werkloosheidsuitkering. Dit kan vanaf de leeftijd van 58 jaar voor werknemers met een beroepsverleden van minimum 35 jaar (die dus onafgebroken hebben gewerkt vanaf de leeftijd van 23 jaar).