Zoals voorspeld, valt de Portugese minderheidsregering bij de eerste vertrouwensstemming in het parlement. De drie linkse partijen hebben wel een parlementaire meerderheid en zullen alsnog een regering vormen. Dat is niet naar de zin van de Europese trojka. De Belgische media sluiten zich daar bij aan, met andermaal een selectieve omschrijving van de democratische werkelijkheid.
Even samenvatten. Op 4 oktober 2015 gingen de Portugezen naar de stembus voor de verkiezing van 230 nieuwe parlementsleden. De EU-instellingen hoopten op een verderzetting van de rechtse regering onder leiding van Pedro Passos Coelho, die een neoliberaal austeriteitsbeleid voerde van zware sociale inleveringen ten bate van de financiële en economische elite van het land en van Europa. (voor meer details zie Kwaliteitskrant over Portugal: nederlaag wordt overwinning, democratische meerderheid een coup).
De twee partijen die samen de vorige regering vormden, PSD en CDS-PP, waren in 2011 goed voor 50,4 procent van de stemmen. Ditmaal kwamen ze met een gemeenschappelijke lijst op die nog 38,6 procent van de stemmen haalde, een verlies van 11,8 procent. De oppositiepartijen deden het allen beter dan in 2011. De PS ging van 28,0 naar 32,3 procent, een stijging van 4,3 procent. De BE verdubbelde zijn stemmenaantal van 5,2 naar 10,2 procent. De CDU steeg van 7,9 naar 8,3 procent, een eerder bescheiden stijging met 0,4 procent. De kleine oppositiepartij PAN haalde 1,4 procent, een stijging met 0,4 procent.
Kortom, de regeringspartijen verloren zomaar eventjes 11,8 procent van de stemmen. Dat is in eender welke constellatie een gigantisch verlies. De drie linkse partijen PS, BE en CDU hebben samen 123 zetels, goed voor een parlementaire meerderheid met zes zetels op overschot op basis van 50,8 procent van de uitgebrachte stemmen. Dat is in stemmenaantal niet echt een ruime meerderheid, maar ze is in ieder geval even groot als de 50,4 procent die de vorige regering had.
Dat ondanks dat grote verlies de uittredende eerste minister Pedro Passos Coelho, tevens voorzitter van zijn partij, toch de opdracht kreeg van president Cavaco Silva om te pogen een nieuwe regering te vormen is niet abnormaal. Het is een vaststaande procedure in Portugal dat de president de voorzitter van de grootste partij als eerste het recht geeft om een regering te vormen. Met 38,6 procent is de coalitie van PSD en CDS-PP nog steeds de grootste.
Het was echter onmiddellijk duidelijk dat Coelho er niet in zou slagen een grote meerderheid te vormen met de de PS of steun te vinden voor een minderheidsregering, omdat PS-voorzitter Antonio Costa liet weten dat hij niet geïnteresseerd was in samenwerking met de uittredende regeringspartijen. Hij wilde zelf een regering vormen met de twee andere linkse partijen. In plaats van zijn vormingsopdracht terug te geven aan de president, vormde Coelho alsnog een minderheidsregering, die nu de vertrouwensstemming in het parlement verloor.
Een linkse coalitieregering is een primeur voor Portugal en succes is allesbehalve verzekerd. Het lijdt geen twijfel dat de trojka net als in Griekenland zijn duivels zal ontketenen. Bovendien hebben de drie linkse partijen niet echt een traditie van wederzijds begrip. Dat ze alsnog bereid zijn om samen te gaan heeft veel, zoniet alles te danken aan de uitspraken van de president.
In Portugal heeft de president een ceremoniële functie. Vlak na de verkiezingen dient hij enkel als go-between tussen de partijen, een beetje zoals de koning hier. President Silva lapte echter alle tradities aan zijn laars door openlijk te eisen dat een ‘pro-Europese’ regering zou worden gevormd onder leiding van Coelho (tevens voorzitter van de partij waar de president zelf lid van is).
Men kan dus best zeer kritisch zijn over de kansen van deze linkse regering. Er zijn echter een aantal dingen boven elke mogelijke interpretatie verheven, omdat het onweerlegbare feiten zijn. Deze linkse regering beschikt over een democratische meerderheid. De uittredende regeringscoalitie heeft 11,8 procent verloren en de linkse partijen hebben samen 9,7 procent gewonnen. Het meest kritische dat een neutraal observator kan stellen is dat succes voor deze linkse meerderheidsregering geen evidentie zal zijn.
De Europese massamedia (de Portugese grotendeels incluis) denken er anders over. De Belgische media volgen hen daar netjes in. Over het verlies van de uittredende regering berichten zij net als vlak na de verkiezingen als volgt op hun websites (op 10 november 2015):
VRT: … premier Pedro Passos Coelho won die verkiezingen met een alliantie van rechtse partijen, maar hij verloor wel zijn absolute meerderheid…
De Standaard: … De linkse oppositie wees het regeringsprogramma van premier Pedro Passos Coelho voor de nieuwe legislatuurperiode af en organiseerde de eerste vertrouwensstemming tegen een verkozen regering sinds het einde van de dictatuur in 1974. Daarbij sprak een kleine meerderheid van de parlementsleden haar wantrouwen uit.
(De enige vertrouwensstemming – die de nieuwe regering verplicht binnen tien werkdagen na haar eedaflegging moet ondergaan in het parlement – heeft de regering niet overleefd, deze regering is met andere woorden nooit ‘verkozen’ geweest. Overigens zijn vertrouwensstemmingen over zetelende regeringen doodnormale praktijken in parlementaire systemen.)
De Morgen: De Portugezen trokken op 4 oktober naar de stembus, waar ze de centrumrechtse coalitie Portugal a Frente van Coelho weliswaar niet afstraften, maar ook geen absolute meerderheid meer gunden.
Bronnen:
- VRT: Portugese regering valt, twee weken na eedaflegging
- De Standaard: Portugese regering moet opstappen na vertrouwensstemming
- De Morgen: Portugese regering valt amper een maand na verkiezingen