De reacties op het politiegeweld tijdens het referendum in Catalonië heeft de mogelijkheid van een vreedzame oplossing op basis van dialoog misschien wel onmogelijk gemaakt. “Dit kan zwaar uit de hand lopen”. DeWereldMorgen sprak met Sven Tuytens, onze correspondent in Spanje.
Wat de meeste buitenlandse commentatoren tot voor enkele weken nog onmogelijk achtten is gebeurd. Na de kater van Brexit in Groot-Brittannië zit de EU opgezadeld met een nieuwe existentiële crisis in een ander sleutelland. Alle mogelijkheden liggen nog open, maar de kans op een vreedzame uitweg voor het conflict tussen de regio Catalonië en de Spaanse centrale regering wordt met het uur kleiner.
Voor- én tegenstanders van onafhankelijkheid in binnen- en buitenland waren verontwaardigd over de aanpak van de centrale regering in Madrid. De manier waarop eerste minister Mariano Rajoy de kwestie heeft aangepakt wordt in het buitenland unaniem veroordeeld. Ook in Madrid zelf zijn de meningen verdeeld.
Sven Tuytens werkt als correspondent vanuit Madrid maar is voor het ogenblik in de Catalaanse hoofdstad Barcelona. “De enige politieke leider op Spaans-centraal niveau die zich duidelijk en onmiddellijk heeft uitgesproken is Pablo Iglesias, de leider van Podemos. Hij veroordeelde het brutale geweld van de Guardia Civil (de centrale politie van Spanje, rechtstreeks onder het gezag van de regering in Madrid; de Catalaanse politie heeft zich afzijdig gehouden).”
Iglesias deed een oproep naar de PSOE, de Spaanse sociaal-democraten, om zich bij zijn standpunt aan te sluiten, maar die heeft al laten weten dat ze de centrale regering blijft steunen. Rajoy leidt een minderheidsregering van zijn partij, de conservatieve PP, met de liberale partij Ciudadanos (‘burgers’).
“In Madrid reageren de meeste mensen, ook zij die tegen de afscheiding van Catalonië zijn, vooral beschaamd. In Catalonië zelf heeft hij duizenden nieuwe nationalisten gecreëerd. Met zijn optreden heeft hij een rode lijn overschreden. Dit is niet nieuw, maar een bevestiging van het non-beleid dat Rajoy al zes jaar voert sinds hij eerste minister is (in 2011). Hij zegde onmiddellijk en unilateraal het akkoord op met de vorige regering. In 2006 had eerste minister José Zapatero nog een akkoord bereikt met de Catalaanse regering voor verdere dialoog, waarin afgesproken werd over meer financiële autonomie te praten en waarin het begrip ‘natie’ werd gedefinieerd.”
“Bij zijn conservatieve achterban in de rest van Spanje zal hij wel scoren. Dat is dan ook zijn primaire drijfveer. Catalonië is voor zijn partij toch verloren. Er is echter meer. Dit is ook ideologisch. Zowel hijzelf als de meeste tenoren van de conservatieve partij beschouwen praten over autonomie zonder meer als not done. Zij vinden zelfs dat de huidige autonomie moet worden teruggedraaid naar volledige centralisatie. Voor Rajoy en de zijnen is zelfs alleen maar praten over dit soort zaken taboe. Dat merk je aan de gecrispeerde manier waarop politici van de PP reageren op vragen over dit onderwerp. Ze willen niet dat het ter sprake komt.”
Verlangen naar een andere maatschappij
Tuytens ziet meer dan alleen maar de drang naar onafhankelijkheid. “Dit gaat ook over het verlangen naar een andere maatschappij. Men wil weg van de oude politiek van corruptie, nepotisme, belangenvermenging, het systematisch breken van verkiezingsbeloften, weg van de sociale inleveringen. De mensen zien dat het met het oude Spanje niet meer lukt.”
“Rajoy beroept zich op de ongrondwettelijkheid van het referendum. Puur juridisch klopt dat. De Grondwet verbiedt dat regio’s zich afscheuren. Er is echter nog meer. Rajoy overweegt de toepassing van Artikel 155 van de Grondwet. Dat laat hem toe beroep te doen ‘op alle middelen’ wanneer een regio zich zou afscheiden, met inbegrip van het leger. Een aantal gepensioneerde generaals, die ooit nog als jonge officieren onder Franco hebben gediend, pleiten voor een interventie van het leger.”
“Rajoy heeft al zes speciale onderzoeksrechters benoemd om de leiding van de Catalaanse regionale politie te vervolgen wegens ‘het niet uitvoeren van orders’. De Catalaanse justitie valt ook nog steeds onder rechtstreekse hiërarchie van Madrid. Rajoy kan Catalaanse rechters verplichten politieagenten, burgemeesters te vervolgen. De Catalaanse politie heeft zich effectief afzijdig gehouden. Het wordt dus meer dan spannend de komende dagen en weken.”
“Dit alles is bijzonder tragisch. De onwrikbare aanpak van Rajoy heeft er voor gezorgd dat er nu wel een Catalaanse meerderheid voor onafhankelijkheid is. Amper drie jaar geleden haalde de pro-onafhankelijkheid amper 35 tot 40 procent in de beste peilingen.”
“Catalaans eerste minister Carles Puidgemont heeft al aangekondigd met de resultaten van het referendum naar het (Catalaans) parlement te stappen. Hoe Rajoy daarop zal reageren, door het parlement te blokkeren bijvoorbeeld, zal bepalen of dit uit de hand gaat lopen.”
“De houding van de Europese instellingen is ondertussen bijzonder hypocriet. Spanje is een grote economie in de EU, dit is Griekenland niet. Bovendien, de Spaanse regering voert stipt het terugbetalingsprogramma van de trojka uit. Ze willen in Brussel een goede leerling niet tegen de haren instrijken. Vandaar hun halfslachtige reactie door de zaak af te doen als ‘een interne kwestie’.
Maar, volgens de EU-regels mag een regering van een EU-lidstaat haar leger niet inzetten tegen de eigen bevolking…