Het succes van de VS en Israël om na 13 jaar pogingen president Assad ten val te brengen met als doelstelling Syrië en het Midden-Oosten in complete chaos te storten mag ons niet doen vergeten dat de VS niet langer overal oppermachtig zijn. De spectaculaire mislukking van de staatsgreep in Zuid-Korea is een teken aan de wand.

Op 3 december 2024 kondigde president Yoon Suk-yeol van Zuid-Korea de noodtoestand en de krijgswet af. Hij gaf daar twee redenen voor: anti-staatskrachten ondermijnden de democratie en de stabiliteit van de regering – waarmee hij Noord-Koreaanse en door Noord-Korea gesteunde Zuid-Koreaanse personen bedoelde – en het parlement werd verlamd door de oppositiepartijen.

Hij was nipt verkozen op 9 maart 2022 met 48,56 procent van de uitgebrachte stemmen in verkiezingen waaraan 77 procent van de stemgerechtigde kiezers deelnamen. Zijn voornaamste tegenkandidaat Lee Jae-myung behaalde 47,83 procent en een derde kandidaat 2,37 procent.

President Yoon had echter nooit een meerderheid van het parlement achter zich. In Korea heeft de president veel uitvoerende macht, maar het parlement kan hem wel tegenwerken. Wanneer hij het over de ‘oppositiepartijen’ heeft, gaat het over de meerderheid in het parlement.

Neoliberalisme samen met harde lijn tegen Noord-Korea

In tegenstelling tot zijn voorganger president Moon Jae-in is hij voorstander van een harde lijn tegen Noord-Korea, zoals de VS het graag hebben. Die harde lijn heeft echter al zeer lang geen meerderheid meer onder de Zuid-Koreaanse bevolking.

De gemiddelde Zuid-Koreaan is niet bepaald voorstander van het politieke systeem van Noord-Korea, maar wil wel de militaire spanningen verminderen en komen tot een betere relatie.

Dat willen zij om economische – Noord-Korea is een potentieel grote klant voor Zuid-Koreaanse producten – maar ook om familiale redenen. Heel wat Zuid-Koreanen hebben nog steeds neven en nichten, broers en zusters aan de overkant en willen meer wederzijdse bezoekrechten verkrijgen.

De VS zijn altijd de grote pleitbezorger gebleven van de harde lijn. De grootmacht aan de overkant van de Stille Oceaan heeft immers alle baat bij de instandhouding van de huidige conflictsituatie. Het laat de VS toe permanent een grote troepenmacht te stationeren aan de grens met China én Rusland.

President Yoon had nog andere, meer binnenlandse redenen om naar deze noodrem te grijpen. Het parlement hield zijn rechtse benoemingen in topfuncties van de overheid tegen en zijn beleidsplannen werden voortdurend gedwarsboomd.

Zijn presidentschap werd van bij de start geteisterd door gebrek aan populariteit. Zelfs meerdere leden van zijn eigen conservatieve partij namen regelmatig afstand van zijn voorstellen en beslissingen. Ook zijn beslissing om de noodtoestand af te kondigen, werd door hen onmiddellijk afgekeurd.

In de maanden voorafgaand aan zijn fatale beslissing kwamen meermaals meer dan 100.000 betogers op straat om het ontslag van de president te eisen. Deze protestbeweging heeft zijn wortels in de protestbeweging van 2007, die toen tot het ontslag van president Park Geun-hye leidde (zie verder).

Het parlement wist de presidentiële beslissing tot ontbinding te omzeilen en verklaarde met 190 stemmen voor en nul stemmen tegen zijn beslissing ongrondwettelijk. 110 parlementsleden konden de zitting niet bijwonen. De president zag zich verplicht zijn beslissing na zes uur al in te trekken. Het was de eerste keer sinds 1987 dat in Zuid-Korea de noodtoestand was afgekondigd.

Democratie – alleen als het resultaat ons bevalt

De VS en het Westen stellen telkens weer dat zij in Zuid-Korea democratie en vrijheid verdedigen. Dat was in ieder geval 42 jaar lang, tot 1987 manifest onwaar, maar ook daarna hebben de VS meermaals actief geïntervenieerd in verkiezingen om kandidaten van hun keuze verkozen te krijgen.

Doelwit van die inmengingen zijn nog steeds alle politici en partijen die meer sociaal-democratische rechten willen voor de bevolking en een pacificering willen met Noord-Korea.

De democratische opening van 1987 in Zuid-Korea kwam er alleen dankzij de interne protestbewegingen, niet door enige steun van de VS of het Westen. Die bewegingen waren daarvoor tientallen jaren slachtoffer van repressie, folteringen en verdwijningen die in de VS met de mantel der liefde werden goedgekeurd en toegedekt.

Sindsdien is er één constante in het politiek bestel van Zuid-Korea: politici die meer sociale rechten willen voor de bevolking, zijn ook altijd voor een pacificatie met Noord-Korea; voorstanders van de agressieve lijn tegen Noord-Korea zijn tegelijkertijd steeds voorstander van een hard neoliberaal economisch beleid.

Context is wel belangrijk

Wat in de mainstreamberichtgeving volledig ontbrak over de poging tot staatsgreep van 3 december, was context en geschiedenis. De grote media boden zes uur spektakel van snel opeenvolgende gebeurtenissen. Over de diepere oorzaken, het wijdverbreide ongenoegen over het politieke bestel, werd nauwelijks iets gezegd.

Het protest tegen de president in de twee jaren voor 3 december was gericht tegen zijn misbruik van de presidentiële macht. De president gebruikte zijn vetorecht tegen door het parlement goedgekeurde wetten 23 keer sinds zijn eedaflegging. Geen enkele Zuid-Koreaanse president – ook niet onder de dictatuur – gebruikte dat vetorecht meer.

Hij gebruikte dat vetorecht ook om een gerechtelijk onderzoek te blokkeren voor corruptie tegen zijn vrouw Kim Keon-hee, die onder meer met voorkennis aandelen had gekocht bij Deutsch Motors.

Bovendien blokkeerde hij een onderzoek tegen zakenman Myung Tae-kyun, vriend van de president, die ervan beschuldigd wordt met zijn Future Korea Research Institute de verkiezingen van 2022 te hebben gemanipuleerd. Die had Yoon zeer nipt gewonnen met het kleinste verschil sinds de onafhankelijkheid van 247.077 stemmen (0,73 procent).

De president heeft eveneens zijn veto gesteld tegen een gerechtelijk onderzoek naar de oorzaken van de 159 doden tijdens Halloween, toen paniek uitbrak in de smalle straten van Itaewon, een wijk van de hoofdstad Seoel, en tegen een onderzoek naar de verdachte dood van marinier Chae Su-geun. Die kwam in verdachte omstandigheden om tijdens militaire hulpoperaties na een zware overstroming.

Verder staat het volledige systeem van de openbare gezondheidszorg op de rand van de instorting als gevolg van de neoliberale besparingen die de president heeft opgelegd.

Ook zijn beslissing om een militaire alliantie te sluiten met het leger van voormalig kolonisator Japan is bijzonder onpopulair. Dat hij zelf als jongeman de verplichte legerdienst wist te ontwijken dankzij de geprivilegieerde contacten van zijn klasse, maakt het er niet beter op.

President Yoon heeft een fiscale hervorming doorgevoerd ten voordele van de al zeer rijke oligarchie, terwijl kleine handelaars massaal failliet gaan. Tot zover de context, die helpt begrijpen waarom de president deze paniekmaatregel nam en waarom het democratisch protest zo snel en daadkrachtig was.

Tot zover de context van wat voorafging aan 3 december. Om de recente gebeurtenissen nog meer te kaderen, is tevens een inzicht nodig in de geschiedenis van Zuid-Korea sinds de onafhankelijkheid van kolonisator Japan in 1950.

Net als geschiedenis

Na de nederlaag van Japan in 1945 verklaarde de Japanse kolonie Korea zich onafhankelijk. Die Japanse koloniale bezetting van Korea was bijzonder wreed. Het land werd echter nog tot 1950 bestuurd door een bezettingsmacht van de VS in het Zuiden en van de Sovjet-Unie in het Noorden. Buurland China kwam niet tussenbeide, het land zat vast in een burgeroorlog en was nog lang niet de grootmacht die het vandaag is.

Alle pogingen tot het vormen van één regering mislukten wegens de totaal tegengestelde visies, communistisch in het Noorden en liberaal in het Zuiden, wat tot twee aparte regeringen leidde in beide delen. In 1950 brak daarover een burgeroorlog uit die stopte in 1953, maar in feite nooit officieel is geëindigd. De Koreaanse splitsing werd een bevroren conflict zoals West- en Oost-Duitsland.

 

Terwijl in Noord-Korea de nieuwe regering geleidelijk de almacht van de communistische partij uitbouwde, werd Zuid-Korea het theater van opeenvolgende rechtse militaire dictaturen, afgewisseld door zwakke democratische regeringen, die werkten onder voortdurende dreiging van nieuwe militaire staatsgrepen – of zelf autoritair werden geleid door militairen met steun van het leger en de VS.

Opeenvolgende militaire staatsgrepen hadden altijd de volledige steun van de VS en waren gericht tegen elke evolutie in meer sociaal-democratische richting (zoals in Europa). Tot 1987 was de politieke repressie in Zuid-Korea nog hardnekkiger dan in Noord-Korea.

Democratie versus wat de VS willen

De eerste democratisch verkozen president Roh Tae-woo (1988-1993) was een voormalige generaal van de dictatuur die nog verkozen raakte in de nadagen van de repressie van de jaren ervoor. Hij ging echter, net als de meeste van zijn opvolgers, in tegen de VS-richtlijnen voor een harde lijn tegen Noord-Korea.

Hij begon aan de hervorming van de Zuid-Koreaanse maatschappij naar een moderne welvaartsstaat. Kim Young-Sam (1993-1998) werd na hem de eerste verkozen burgerpresident van Zuid-Korea. President Kim Dae-jung (1998-2003) verkreeg in 2000 de Nobelprijs voor de Vrede voor zijn verzoenende beleid tegenover Noord-Korea en zijn opvolger Roh Moo-hyun (2003-2008) vervolgde zijn progressieve beleid.

President Lee Myung-bak (2008-2013) was de eerste democratisch verkozen president die opnieuw koos voor een harde, agressieve politiek tegenover Noord-Korea, net als zijn opvolger en eerste vrouwelijke president Park Geun-hye (2013-2017), die na vier jaar echter moest aftreden wegens corruptie.

Met president Moon Jae-in (2017-2022) kwam er weer een dooi in de relaties met Noord-Korea, ook nu weer zeer tegen de zin van de VS. Moon was wel de eerste president die het aandurfde om de VS daarover openlijk tegen te spreken.

Huidig president Yoon Suk-yeol kiest weer voor de harde lijn en voor neoliberale ‘besparingen’. Hij heeft daar echter geen meerderheid van de bevolking voor. Zijn poging tot feitelijke staatsgreep in samenwerking met zijn minister van Defensie is echter spectaculair mislukt. Zijn dagen als president zijn geteld.

Het onderzoek loopt nog maar een plan werd ontmaskerd waarbij Zuid-Koreaanse soldaten vermomd in Noord-Koreaanse uniformen een inval zouden faken en daarbij een aantal politieke leiders zouden vermoorden.  Bovendien zond het leger drones over de demarcatielijn zenden om een respons uit te lokken van Noord-Korea, maar ook dat mislukte, omdat Noord-Korea niet reageerde.

Tijdens de zes uur van de couppoging maakten officieren van de Landmacht een valse toelating van de Luchtmacht om met hun helikopters over de verboden zone van het parlement te kunnen vliegen. Deze operaties werden blijkbaar al voorbereid in juli 2023. Alles mislukte uiteindelijk omdat het leger niet unaniem achter de couppoging bleek te staan en grotendeels weigerde er aan te deel te nemen.

Westers lof voor ‘de sterke Zuid-Koreaanse democratie’

Westerse commentatoren waren achteraf vol lof dat de Zuid-Koreaanse democratie had ‘gewerkt’. Wat ze er niet bij vermeldden, was dat de VS en het Westen de beslissing van de president niet onmiddellijk hadden afgekeurd, maar aanvankelijk een afwachtende houding aannamen.

Daarbij vergaten ze nog dat Zuid-Korea slechts op het nippertje is ontsnapt aan een terugkeer van de militaire dictatuur van 1950 tot 1987 (die met toenmalige ruime Westerse steun bestond). In een echte ‘sterke democratie’ is het gewoon niet mogelijk dat een president een dergelijke maatregel kan nemen.

Bovendien is de crisis lang niet voorbij. De Zuid-Koreaanse bevolking moet nog altijd strijden tegen de overmacht van de VS en de met de VS samenwerkende oligarchie. Die houden de echte verzuchtingen van de bevolking al tientallen jaren tegen.

Het Zuid-Koreaanse leger, met 500.000 actieve soldaten (en 3 miljoen reservisten), staat de facto volledig onder controle van de VS-troepen ter plaatse. Het is daar en niet in de Zuid-Koreaanse hoofdstad Seoel dat een eventuele oorlog tegen China of Noord-Korea zal worden beslist.

Welkome gast in het Congres

Voor de VS blijft Zuid-Korea dus een belangrijke bondgenoot tegen China. President Yoon mocht op 27 april 2023 het Amerikaanse Congres toespreken, waar hij de lof zong van de alliantie tussen Zuid-Korea en de VS en hun gemeenschappelijk engagement ‘voor vrijheid en democratie’.

Blijft de vraag waarom de president het potentieel van zijn beslissing zo verkeerd heeft ingeschat. Dat heeft alles te maken met de adviezen die de VS hem hebben ingefluisterd en met de bubbel waarin hijzelf en zijn reactionaire achterban leven, ver weg van de gewone Zuid-Koreanen.

Een andere mogelijkheid is dat president Biden – of eerder zijn cognitief nog functionerende entourage – een pad in de korf wilde leggen voor opvolger Donald Trump. Die had als zijn voorganger toenadering gezocht tot Noord-Korea, wat toen door het VS-establishment bijna unaniem werd afgekeurd.

Ten gronde hebben de VS er alle baat bij dat president Yoon aan de macht blijft. Wat dit debacle verder aantoont, is dat de VS niet meer zo zeker zijn dat hun operaties voor inmenging in andere landen gaan lukken. Op lange termijn is dat hoopgevend, op korte termijn blijft dat zeer gevaarlijk; een vernederde beer kan lelijk uithalen.

De VS hebben in Zuid-Korea al zeer lang niet meer de brede steun van de bevolking, die hen als een buitenlandse bezetter ziet. Dat verklaart onder meer waarom de bevolking van het dorpje Gangjeong, met nauwelijks 1900 inwoners, al 17,5 jaar onafgebroken betoogt tegen de VS-basis op het eiland Jeju. Dit is het langste zonder onderbreking lopende democratische protest ter wereld.

De strijd voor Zuid-Koreaanse democratie is lang niet ten einde. De Zuid-Koreaanse bevolking geeft die strijd echter niet op.