Terwijl Grieks minister van Financiën Varoufakis keihard de onderhandelingen voert van het (zoveelste) laatste uur met de Eurogroep over de Griekse schulden, ligt een boekje van zijn hand in de winkel. Hij schreef het in het Grieks in 2013, toen hij geen enkel uitzicht of idee had ooit minister te worden. Een leerrijk boek voor de leeftijdsgenoten van zijn dochter.

Yanis Varoufakis was, voor hij in januari 2015 minister van Financiën werd, jarenlang professor economie aan Britse, Australische en Griekse universiteiten. Hij schreef meerdere boeken over economie. Of je het met de man eens bent of niet, niemand kan beweren dat de politicus nu iets anders zegt dan wat hij als econoom schreef en dacht over de economie in het algemeen en over de Griekse schuldenberg in het bijzonder.

Varoufakis heeft een dochter uit een eerste huwelijk, die samen met haar moeder in Australië woont. Voor haar schreef hij in het Grieks dit boekje, dat nu in het Nederlands verschijnt. Hij wou hiermee economie toegankelijk maken voor een publiek dat nog open staat voor nieuwe ideeën, als het ten minste niet wordt afgeschrikt door saaie lessen, die mijlenver staan van de leefwereld van opgroeiende kinderen.

“Ik heb dit boek geschreven om te kijken of ik een recalcitrante tiener ervan kon overtuigen dat economie te belangrijk is om alleen aan economen over te laten – en te leuk om veronachtzaamd te worden door mensen die zich doorgaans niet me geld en financiën bezighouden.”

Gestage erosie

Of men zijn opzet geslaagd vindt, hangt in hoofdzaak af van het standpunt dat de (volwassen) lezer reeds heeft over economie, voor hij/zij het boek begint te lezen. Het best zou in feite zijn dit boek door enkele jongeren te laten recenseren.

In De economie volgens Yanis Varoufakis, zoals uitgelegd aan zijn dochter (de Griekse titel was ‘Spreken met mijn dochter over economie’) vertaalt hij zijn ideeën over economie, zoals hij onder andere in zijn boek The Global Minotaur formuleerde, naar een jong publiek. Geen jargon, geen statistieken, geen tabellen maar vergelijkingen met de leefwereld van jongeren. (zie Yanis Varoufakis zegt in 2015 wat hij in 2011 al schreef).

Hij begint met een bekentenis: “Ik geeft toe dat wij economen deze gestage erosie van ons collectieve begrip van waar economie over gaat op ons geweten hebben.” Daarna volgen een reeks oogopende vergelijkingen. Waarom hebben de aboriginals Engeland niet gekoloniseerd? In bevattelijke termen legt Varoufakis uit waar Europa zijn zogenaamde superioriteit vandaan haalde. Is het niet te verwachten dat zij die belang hebben bij een bepaalde gang van zaken die gang van zaken ook hardhandig gaan verdedigen en verrechtvaardigen?

Onderwijsssysteem

Veel dingen hebben een prijs, andere dingen helemaal niet, toch zijn die dikwijls waardevoller dan dingen waar wel een prijs op staat. Hoe komt dat, waarom betalen wij ons blauw aan ‘waardeloze’ dingen? Waarom weigeren wij anderzijds ook maar iets te betalen voor dingen die we zeer waardevol vinden? Varoufakis geeft treffende voorbeelden.

Zo wordt vastgesteld dat er in landen waar bloeddonoren betaald worden minder bloed wordt opgehaald dan in landen waar je dat gratis hoort te doen. De invoering van de markt was allesbehalve een natuurlijk proces, net als de loonarbeid, de fabrieken. Welke rol speelde het protestantisme? Hoe is geld van een middel een doel op zich geworden?

‘Degelijk’ opgeleide lezers halen voor dit soort vragen graag de neus op. Ze gaan er ondertussen aan voorbij dat miljoenen mensen afhaken, onder meer omdat ze in hun jeugd afkerig werden gemaakt (niet ‘afkerig werden’ maar ‘afkerig werden gemaakt’) van zaken die voor hen nochtans allerbelangrijkst waren, zoals economie.

In feite is dit boekje dus ook een aanklacht tegen ons onderwijssysteem dat kinderen klaarstoomt voor de ‘markt’, maar hen niet de middelen geeft om dat proces te begrijpen. Met dit boek in de hand worden jonge mensen nog geen geschoolde economen, maar ze kunnen er wel de basiskennis en het begrip uit halen van de essentiële bestanddelen van de economie en deelnemen aan het debat. Ze kunnen er de inspiratie in vinden om verder te gaan studeren, met interesse en uit overtuiging.

Bankroet

Zeer toepasselijk voor de situatie waar politicus Varoufakis zich nu in bevindt, is zijn uitleg over de ‘giftige relatie’ tussen staat en bankiers. Even nog aan herinneren dat de auteur toen hij dit boek schreef geen enkel vooruitzicht had op een toekomstig ministerschap. Syriza haalde geen 10 procent in de peilingen en zelf was hij niet politiek actief.

“(I)n de vette jaren zijn ondernemers en banken ‘anti-staat’. Ze beschuldigen de staat ervan een ‘rem op de ontwikkeling’ te zijn. Een ‘parasiet’ die de private economie ‘uitzuigt’ en henzelf treft met belastingen. Ze verzetten zich tegen elke inmenging van de staat… Bank(crash)¹ en crisis, die gewoonlijk volgen, veranderen dit beeld volkomen: al aan het begin van de kettingreactie die de bankiers naar hun bankroet voert, eisen bankiers en ondernemers hulp van de staat. Ze eisen gered te worden met overheidsgeld zonder zich af te vragen waar dat vandaan moet komen.

Varoufakis maakt tussendoor leuke vergelijkingen met Dr. Frankenstein, Star Trek en de Matrix. Hoe hij dat precies doet kan de lezer zelf uitzoeken in dit zeer leerrijke boekje.

De economie volgens Yanis Varoufakis hoort thuis in het lessenpakket van elke school die de ambitie heeft van zijn leerlingen jonge, kritisch denkende burgers te maken. Wie het met zijn ideeën niet eens is, mag best proberen hetzelfde te doen. Een economisch systeem dat is gebouwd op onwetendheid en machtsmisbruik heeft echter een klein strategisch nadeel. Het heeft immers geen baat bij geïnformeerde burgers.

Dit ‘schoolboekje’ verdient bovendien navolging door Thomas Piketty en de iets minder bekende maar even relevante Ha-Joon Chang (zie ‘Thomas Piketty: de recensie’ en ‘Ha-Joon Chang: ‘Economie, de gebruiksaanwijzing’)

1 De vertaler gebruikt de ietwat bizarre schrijfwijze ‘krach’, waar ‘crash’ wordt bedoeld. Schoonheidsfoutje.

Artikel oorspronkelijk verschenen in DeWereldMorgen.be.